Tiếng Then trong lòng phố

Tiếng Then xuống phố

“Ngày xuân hoa thắm nở bốn phương
Hoa đào nở hương thơm ong đến
Được gặp em trò chuyện ngày xuân
Lòng anh cứ lâng lâng khó tả
Người người vui rộn rã hỏi thăm…”

Nhịp xóc, tiếng Tính trên sân khấu vang lên rộn rã. Dưới sân khấu, là tiếng nhịp chân, tiếng vỗ tay nhè nhẹ của các bà, các mẹ… Có người vừa nghe vừa khe khẽ hát theo, ánh mắt ánh lên niềm vui quen thuộc, như gặp lại một phần ký ức thân thương của mình.

Chủ nhiệm Câu lạc bộ Nông Thị Nam, người phụ nữ tuổi lục tuần trong trang phục truyền thống gọn gàng, vừa chỉnh từng động tác cho chị em, vừa trò chuyện. Trong câu chuyện của bà, những mảnh ký ức về những tháng ngày rộn rã tiếng hát tiếng đàn nơi triền núi quê cũ hiện về, vẫn như mới ngày hôm qua…

Tổ dân phố Kim Phú 22 là khu tái định cư. Đa số là đồng bào dân tộc Tày từ các xã Trùng Khánh, Sơn Phú, Khau Tinh của huyện Na Hang (cũ) về định cư theo Dự án Di dân tái định cư Thuỷ điện Tuyên Quang. Cùng với hành trang mưu sinh, họ mang theo những câu hát Then, tiếng đàn Tính – vốn là phần hồn cốt không thể tách rời trong đời sống tinh thần của người Tày.

Ngày trước, Then gắn với nghi lễ tâm linh, với thầy Then, với những lễ cầu an, cầu mùa, giải hạn. Nhưng theo thời gian, Then dần bước ra khỏi không gian nghi lễ, trở thành làn điệu dân ca sinh hoạt, được hát trong ngày hội, ngày vui, trong những buổi gặp gỡ cộng đồng. Bà Nam kể: Đã là người Tày, thì ai cũng  biết tiếng Then, điệu Tính, tiếng hát thần tiên đã theo người Tày từ lúc còn nằm nôi, theo chân họ ra nương ra đồng, lên non xuống suối.

Ngày rời quê về phố, tất bật mưu sinh, nhiều người lo lắm, sợ rồi không còn ai hát, ai nghe Then nữa. Nhưng rồi chính nỗi nhớ quê, nhớ bản làng đã kéo mọi người lại với nhau. Ban đầu chỉ vài ba người tụ họp hát cho vui, sau đông dần. Mấy năm trước, Tổ dân phố Kim Phú 22 chưa thành lập được Câu lạc bộ, các bà, các chị yêu làn điệu Then, yêu văn nghệ xin sinh hoạt ghép với Câu lạc bộ ở Tổ dân phố Kim Phú 8. Lúc ấy, chỉ có 13 thành viên tham gia.

Đầu tháng 11 năm nay, Câu lạc bộ bảo tồn, gìn giữ văn hoá Tày ở Tổ dân phố mới được thành lập. Bà Nam – Chi hội trưởng Chi hội Người Cao tuổi, được bầu làm Chủ nhiệm Câu lạc bộ. Câu lạc bộ xây dựng quy chế hoạt động, định kỳ sinh hoạt vào những tối cuối tuần. 1-2 tuần đầu, lác đác người tập, nhưng rồi đông dần. Đặc biệt, nhiều thành viên là nam giới, không biết hát Then, không biết đàn Tính cũng xông xáo tham gia.

Để giúp các bà điện đài, tăng âm… Trưởng ban công tác mặt trận Ma Văn Duyên, thành viên Câu lạc bộ cười vui, chia sẻ về lý do tham gia Câu lạc bộ.  

Trưởng thôn Ma Văn Dư, cũng là thành viên Câu lạc bộ phấn khởi: Được nghe điệu Then, tiếng Tính, mình thấy trẻ ra nhiều đấy!

Anh Nguyễn Đức Hạnh, vận chiếc áo chàm truyền thống của đàn ông Tày, thật thà: Ban đầu đi xem cho vui thôi, chứ đàn ông mấy ai lại đàn hát. Nhưng càng xem, càng nghe càng cuốn, càng thích. Nghe Then thấy nhẹ lòng, thấy khác với nhạc hiện đại ồn ào, nên mình đăng ký làm thành viên luôn.

Cứ thế, từ chính sự nêu gương của những cán bộ thôn, đến thời điểm này, Câu lạc bộ thu hút 40 thành viên tham gia, trong đó có Bí thư chi bộ, Trưởng thôn, Trưởng ban công tác mặt trận và Chi hội trưởng tất cả các tổ chức thành viên.

Còn có người nghe, còn có tiếng Then

Bà Ma Thị Hiến, sinh năm 1957 là thành viên cao tuổi nhất Câu lạc bộ. Mỗi tối cuối tuần, bà đến sớm nhất, kê dọn sẵn bàn ghế, pha ấm trà nóng để chờ các thành viên đến giao lưu. Trong lúc chờ đông đủ, bà tranh thủ nhẩm lại lời bài Cọi cổ mà bà vừa sưu tầm được. Bà Hiến bảo: Tối nào không đi tập thì nhớ lắm, thành ra quy định của Câu lạc bộ ban đầu chỉ là 2 buổi/tháng thôi, nhưng giờ tối cuối tuần nào cũng tập. Được gặp nhau là quên hết mệt mỏi, muộn phiền…  

Không có kinh phí, không sân khấu chuyên nghiệp, các thành viên tự đóng góp, động viên nhau trang bị thêm trang phục, đạo cụ. Người có đàn mang đàn, người biết hát dạy người chưa biết. Câu lạc bộ trở thành điểm hẹn quen thuộc, nơi tiếng Then vang lên đều đặn giữa phố. Không chỉ dừng lại ở sinh hoạt nội bộ, Câu lạc bộ thường xuyên tham gia biểu diễn tại các chương trình văn hoá, ngày hội đại đoàn kết, các sự kiện của phường, của thành phố. Mỗi lần như vậy, tiếng Then lại có thêm người nghe, thêm người biết đến.

Ở Câu lạc bộ, ngoài truyền dạy hát Then, đàn Tính, các thành viên cũng sưu tầm những bài hát Cọi, hát lượn. Các bà các mẹ cũng truyền dạy cho thế hệ trẻ về trang phục truyền thống, các món ăn đặc trưng của người Tày và cả các trò chơi dân gian như đánh cù, đánh yến, đi cà kheo… Hoàng Trần Bảo Nhi, thành viên nhỏ tuổi nhất của Câu lạc bộ, mới đang học lớp 5 chia sẻ: Từ các buổi sinh hoạt, các lớp truyền dạy, em đã biết đánh đàn Tính rồi.

Trưởng thôn Ma Văn Dư bảo: Năm nay, chắc chắn Tết ở Tổ dân phố Kim Phú 22 sẽ to và “xôm” hơn mọi năm, vì bà con đã chuẩn bị sẵn các trò chơi dân gian để thắt chặt đoàn kết rồi. Niềm vui lớn nhất của các thành viên không phải là những tràng pháo tay, mà là cảm giác Then vẫn còn chỗ đứng, vẫn có người lắng nghe trong đời sống hôm nay. Chị Bế Thị Yến, thành viên Câu lạc bộ cho biết: “Chỉ cần còn có người nghe, là chúng tôi còn hát”.

Buổi tập kết thúc khi đồng hồ đã chỉ gần 10 giờ tối. Trên sân nhà văn hoá, ánh đèn vàng hắt xuống những gương mặt rạng rỡ. Người cất đàn, người thu xóc nhạc, tiếng cười nói vẫn chưa dứt. Có người hẹn nhau buổi tập sau, có người còn nán lại trao đổi thêm về một làn điệu mới.

Giữa phố phường tấp nập, nơi tiếng xe cộ ngày ngày cuốn trôi bao âm thanh cũ, tiếng Then ở Tổ dân phố Kim Phú 22 vẫn lặng lẽ ngân vang. Không ồn ào, không phô trương, nhưng bền bỉ như mạch nước ngầm nuôi dưỡng đời sống tinh thần của cộng đồng. Ở đó, trong từng câu hát, từng tiếng đàn, là nỗi nhớ quê, là niềm tự hào, là khát vọng gìn giữ những giá trị đã theo người Tày đi suốt bao thế hệ – dù ở bản làng hay giữa lòng phố thị hôm nay.

Theo Baotuyenquang.com.vn