Tinh gọn bộ máy: Cần làm mới cả 'chất' và 'lượng'

Đây là cột mốc lịch sử, đánh dấu một thời kỳ phát triển mới của đất nước, nằm trong chủ trương chung của Đảng và Nhà nước về cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy hệ thống chính trị. Sự kiện quan trọng này đã thu hút sự quan tâm đặc biệt của các tầng lớp xã hội, giới nhân sĩ, trí thức và người dân cả nước.

“Tinh gọn” song hành với “hiệu quả”

Tiến sĩ Phan Thanh Hà (Thư ký Tòa soạn Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) cho rằng, quy định mới về mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp (Điều 110 Hiến pháp năm 2013 sửa đổi) sẽ mở ra những thời cơ, động lực phát triển mới cho đất nước; góp phần tinh gọn hơn nữa tổ chức bộ máy, nâng cao hiệu quả quản trị quốc gia, giải phóng nguồn lực cũng như tạo tiền đề để mở ra thêm các cơ chế thúc đẩy sự chủ động, sáng tạo hơn nữa cho các địa phương. Tuy nhiên, quy định này đặt ra những vấn đề cần được giải quyết về phạm vi, khối lượng, chất lượng cả về trước mắt (từ nay đến ngày 1/7/2025) cũng như lâu dài.

Theo Tiến sĩ Phan Thanh Hà, để bảo đảm bộ máy chính quyền tinh gọn nhưng hoạt động hiệu quả cần chú ý về cả 3 nội dung: Thể chế, thiết chế và tổ chức thi hành.

Cụ thể, về thể chế, các cấp bộ, ngành và cơ quan chức năng cần rà soát, sửa đổi, bổ sung hệ thống pháp luật chính sách liên quan. Trong đó có thể tham khảo kinh nghiệm của các quốc gia có mô hình chính quyền địa phương 2 cấp như: Nhật Bản, Canada… để tìm những hạt nhân hợp lý của họ nhằm tiếp thu học tập; đặc biệt là vấn đề phân cấp, phân quyền giữa Trung ương và địa phương, cơ chế đối với thành phố trung tâm, thành phố đặc biệt. Song, các cấp, bộ, ngành cần chú ý trong việc phân bổ, sắp xếp hợp lý giữa những địa phương có diện tích rộng, vùng sâu, vùng xa… với vùng đồng bằng, thành thị.

Về thiết chế, theo Tiến sĩ Phan Thanh Hà cần có sự đồng lòng, phối hợp tích cực, hiệu quả của cả hệ thống chính trị, giữa các cơ quan, tổ chức mới (sau tinh gọn, sáp nhập) với những cơ quan, tổ chức kết thúc hoạt động hoặc được sáp nhập. Trong đó, lưu ý cần có cơ chế giải quyết thỏa đáng cả về quyền lợi, nghĩa vụ cho những cá nhân, tổ chức có liên quan.

Về tổ chức thi hành, theo đánh giá chung hiện nay, khối lượng công việc cần thực hiện rất lớn. Do vậy cần có sự chỉ đạo sâu sát quyết liệt từ các chính quyền và lãnh đạo, cũng như sự quyết tâm, đồng lòng của toàn bộ hệ thống chính trị, nhân dân cả nước, đặc biệt là các cán bộ, công chức, viên chức trực tiếp làm việc. Bên cạnh việc đảm bảo nguồn lực, sự phối kết hợp nhịp nhàng, đồng bộ giữa các bộ phận, cơ quan, mỗi cá nhân cũng cần được chú trọng; bảo đảm hiệu quả, tránh sai sót, nóng vội.

Mục tiêu tăng trưởng kinh tế cấp bách

Là một cử tri, Tiến sĩ Nguyễn Quốc Việt (Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội) quan tâm và hoan nghênh Quốc hội trong kỳ họp này thể hiện ý chí rất cao khi 100% đại biểu có mặt bấm nút thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và thông qua Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi). Tiến sĩ Nguyễn Quốc Việt thống kê, chỉ trong 1 thời gian ngắn, Chính phủ đã ban hành 21 nghị định về phân cấp, phân quyền, thể hiện sự vào cuộc quyết liệt của Nhà nước trong việc triển khai, thực hiện.

Theo Tiến sỹ Nguyễn Quốc Việt, để chuẩn bị cho công tác thực hiện hiệu quả, đẩy mạnh phát triển kinh tế tại các địa phương, nhất là các địa phương sau khi sáp nhập cần chú trọng thực hiện 2 nội dung: Rà soát, đánh giá và đưa ra các giải pháp thúc đẩy đầu tư công.

Đầu tiên là cần rà soát, đánh giá tiến độ và công tác triển khai các dự án đầu tư công tại các địa phương, nhất là các địa phương mới sau khi sáp nhập. Trong 5 tháng đầu năm 2025, tỷ lệ giải ngân đầu tư công khá tích cực, đạt tỷ lệ cao hơn so với cùng kỳ năm 2024. Tuy nhiên, nhiều địa phương trọng điểm, bộ, ngành vẫn có mức độ giải ngân đầu tư công chưa cao. Trong bối cảnh nguồn cầu bên ngoài và xuất nhập khẩu khó khăn, theo Tiến sĩ Nguyễn Quốc Việt, để đạt mục tiêu tăng trưởng GDP năm 2025 là 8% trở lên chỉ có thể dựa vào yếu tố thuộc tổng cầu trong nước như: đầu tư công, đầu tư tư nhân và thị trường tiêu dùng trong nước. Muốn như vậy, đầu tư công, đặc biệt là đầu tư công vào các dự án trọng tâm trọng điểm phải đi trước một bước để tạo hiệu ứng lan tỏa, tạo kết nối hạ tầng, giảm chi phí logistics, hỗ trợ việc thúc đẩy đầu tư tư nhân. Hiện nay, công tác này gặp nhiều khó khăn, vướng mắc chồng chéo; đặc biệt là về công tác quy hoạch của các cấp, ngành nói chung và trong lĩnh vực đất đai nói riêng.

Tiếp đó, để việc giải ngân đạt tiến độ, theo Tiến sĩ Nguyễn Quốc Việt cần giao quyền tự chủ hơn nữa cho các chủ đầu tư và nhà thầu. Phấn đấu thời gian tới, các gói thầu, dự án mới hoàn toàn có thể có hình thức đấu thầu, giao thầu rộng rãi hơn cho các doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là các doanh nghiệp tư nhân trong nước có đủ năng lực và trình độ đứng ra thực hiện. Việc tham gia của khu vực tư nhân thông qua công tác đấu thầu rộng rãi hoặc giao thầu có chọn lọc là sự đảm bảo minh bạch, trách nhiệm giải trình cao hơn trong các dự án đầu tư công và dùng nguồn lực công của Nhà nước. Sự ràng buộc, đan chéo và đặc biệt là cách thức quản trị của khu vực tư sẽ giúp giải quyết bài toán về sự rủi ro, giúp giải quyết các bài toán cụ thể giữa các nhà thầu. Từ đó, việc quản lý đầu tư công tốt hơn, minh bạch hơn, giảm được tham nhũng, lãng phí, khuyến khích du nhập, chuyển giao công nghệ tốt hơn do khu vực tư nhân năng động hơn...

Bài toán xử lý tài sản dôi dư

Theo Tiến sĩ Phan Thanh Hà (Thư ký Tòa soạn Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam), hiện có nhiều phương án xử lý các trụ sở, tài sản công dôi dư sau sáp nhập các địa phương. Trong đó, nhiều ý kiến cho rằng nên tiếp tục sử dụng đồng thời các trụ sở trên địa bàn cấp tỉnh cùng với đó ưu tiên chuyển đổi công năng phục vụ cho các mục đích cộng đồng theo hướng có thể sử dụng làm cơ sở y tế, giáo dục… hoặc thậm chí xem xét việc đấu giá, cho thuê nếu hợp lý. Tuy nhiên, việc thực hiện phương án nào cũng cần tính toán đến đặc thù của từng địa phương, đơn vị và xem xét từng trường hợp cụ thể để có những cách xử lý thích hợp sao cho hiệu quả, tránh lãng phí.

Chung ý kiến về nội dung này, Tiến sĩ Nguyễn Quốc Việt (Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội) cho rằng, việc giải quyết tài sản dôi dư, đặc biệt là trụ sở dôi dư sau sáp nhập là một vấn đề lớn sau tinh gọn, cần được tính toán để những trụ sở này phát huy được hiệu quả, đảm bảo không lãng phí, không có lợi ích nhóm trong việc xử lý tài sản công và trụ sở công.

Theo phân tích của Tiến sĩ Nguyễn Quốc Việt, để giải quyết thấu đáo những tài sản dôi dư này, việc đầu tiên là cần có sự rà soát, đánh giá lại các tài sản công nói chung, các trụ sở công nói riêng. Khi có dữ liệu nền đầy đủ, chắc chắn mới có đề án, quy hoạch cụ thể. Đồng thời, các địa phương cần có sự tham vấn để đánh giá hiệu quả và lợi ích khi đưa vào khai thác trụ sở và diện tích đất công. Các ý kiến tham vấn này cần được lấy từ nhiều bên liên quan gồm người đang được giao quyền sử dụng trụ sở đó, người dân, cộng đồng nhà đầu tư, các doanh nghiệp… Theo xu thế hiện nay, việc sử dụng tài sản công, đặc biệt là đất đai ở những vị trí thuận lợi sẽ ưu tiên khai thác tối đa về mặt kinh tế - xã hội trước, sau đó tính đến hiệu quả của các lĩnh vực khác. Do đó, nếu chỉ riêng cơ quan Nhà nước đóng góp ý kiến thì không đủ thông tin...

Tiến sĩ Nguyễn Quốc Việt đề xuất, trong những trường hợp nhất định, kể cả lĩnh vực công ích, hàng hóa công cộng… nên mạnh dạn đặt hàng cho khối khu vực kinh tế tư nhân làm, dựa trên các nguồn lực của Nhà nước. Trước hết đối với các trụ sở và diện tích đất công của Nhà nước, doanh nghiệp tư nhân, chủ đầu tư có thể tiếp cận đặt hàng, đấu thầu, xây dựng. Trong đó, một phần phục vụ công ích, nhu cầu chung, một phần có thể khai thác trên cơ sở cung - cầu của thị trường. Làm được điều này sẽ phát huy hiệu quả sử dụng tài sản công, hạn chế tình trạng trụ sở bỏ không hoặc cho thuê không đúng mục đích, không phù hợp với tiềm năng của trụ sở, mảnh đất đó.

Theo TTXVN