"Xiết" văn hóa lái xe quan trọng hơn tăng độ khó của bài thi sát hạch

Một buổi sáng đầu tuần trên đường Trần Phú (Hà Đông), khi tôi chở con gái đến trường trong dòng xe cộ đang dần đông lên, một người đàn ông đi xe máy phía trước bất ngờ rút điếu thuốc đang cháy dở từ miệng, hít thêm một hơi rồi thản nhiên vẩy tàn. Chỉ trong tích tắc, đốm lửa đỏ lừ ấy xoáy một vòng ngay trước gương chiếu hậu xe tôi, để lại vệt khói cay nồng còn vương trên không khí.

Đó chỉ là một hành vi rất nhỏ, diễn ra trong vài giây. Nhưng những giây ấy đủ để một đứa trẻ sợ hãi, đủ để một gia đình đối diện nguy cơ bị bỏng hoặc tai nạn, và đủ để bất kỳ công dân nào tự hỏi: Vì sao những hành vi nguy hiểm như thế lại được xem là bình thường?

Trên phố xá hàng ngày, những cảnh tượng như vậy không còn xa lạ. Người lái ô tô hạ kính, thoải mái hút thuốc rồi tiện tay quăng thẳng mẩu thuốc ra đường, bất chấp phía sau là xe máy, xe đạp, hay thậm chí là người đi bộ. Người điều khiển xe máy vừa phóng nhanh vừa phì phèo, mỗi cú nhíu tay lại bắn ra một đốm lửa nhỏ về phía những người đang di chuyển phía sau.

Nguy hiểm ấy chưa dừng ở đó. Nhiều nghiên cứu của các tổ chức an toàn giao thông quốc tế cho thấy tàn thuốc đang cháy có thể đạt đến nhiệt độ 400-700°C. Một mẩu thuốc nhỏ, khi tiếp xúc với xăng rò rỉ, chất liệu dễ cháy trên xe máy, hay thậm chí tóc, quần áo của người xung quanh, đều có khả năng gây thương tích nghiêm trọng.

Ở nhiều quốc gia, hành vi ném tàn thuốc khi lái xe bị xử phạt rất nặng, bởi nó không chỉ là một hành vi mất vệ sinh đô thị mà còn là hành vi đe dọa an toàn công cộng (Ảnh minh hoạ: D.T).

Nói cách khác, đó không phải vấn đề kỹ năng lái xe. Người ném tàn thuốc không phải vì thiếu kiến thức điều khiển phương tiện. Họ hoàn toàn có thể lái xe vững, thậm chí có người còn tự tin “đi đường cả chục năm chưa bao giờ va chạm”. Nhưng chính cảm giác chủ quan, thiếu ý thức và thói quen xem đường phố là nơi mình có quyền tùy tiện lại tạo nên những hành vi nguy hiểm ấy.

Cốt lõi của vấn đề nằm ở văn hóa giao thông - thứ không thể đo bằng bài thi sa hình, không thể hiện qua những con số điểm sát hạch, nhưng lại phản ánh sâu sắc mức độ văn minh của mỗi cá nhân và của cả xã hội.

Thêm sa hình không quan trọng bằng dạy văn hoá chạy xe

Tôi cho rằng việc tăng độ khó của các bài thi sát hạch - từ bài dừng, đề-pa ngang dốc đến những tình huống mô phỏng phức tạp hơn - thực chất chỉ giải quyết một phần rất nhỏ của vấn đề: phần kỹ thuật. Người học có thể mất thêm vài buổi tập, có thể phải ghi nhớ nhiều thao tác hơn, nhưng tất cả đều xoay quanh kỹ năng điều khiển phương tiện.

Trong khi đó, phần then chốt nhất lại nằm ở ý thức, thái độ và trách nhiệm xã hội khi tham gia giao thông - những thứ gần như chưa được đào tạo một cách bài bản và đúng tầm.

Thực tế ngoài đường chứng minh điều này rõ hơn bất kỳ giáo trình nào. Không ít người đỗ bằng lái nhờ thuộc “mẹo”, luyện bài trong sân sát hạch một cách máy móc, nhưng khi bước ra đường thật thì hành xử hoàn toàn cảm tính. Họ quen với việc chỉ cần làm đúng động tác để qua bài thi, chứ không phải hiểu vì sao cần nhường đường, vì sao phải giữ khoảng cách, hay vì sao một giây thiếu kiềm chế có thể gây tai nạn cho người xa lạ đang đi cạnh mình.

Có người lái xe rất chắc, đánh lái mượt mà, đỗ xe thẳng hàng, thậm chí được xem là “tay lái cứng”. Nhưng sự vững vàng kỹ thuật ấy không đồng nghĩa với văn hóa. Họ thiếu kiên nhẫn khi gặp cảnh ùn tắc, sẵn sàng lấn làn, chen ngang, bấm còi inh ỏi hòng tranh vài giây di chuyển. Khi phải chờ đèn đỏ quá lâu, họ dịch xe lên sát vạch, thậm chí vượt nhẹ qua một chút “cho nhanh”.

Cùng một tư duy ấy, họ hút thuốc khi lái, xả rác qua cửa xe, bóp còi giục người đi bộ - những hành vi nhỏ nhưng đầy rủi ro, cho thấy họ coi đường phố như phần mở rộng của không gian cá nhân, nơi mình có quyền muốn làm gì thì làm.

Tài xế điều khiển ô tô khách lưu thông trên cao tốc Nội Bài - Lào Cai. Khi đi đến Km124, tài xế lái xe lấn làn và vượt hàng loạt ô tô đang lưu thông cùng chiều (Ảnh: Công an cung cấp).

Một bộ phận không nhỏ vẫn mang tâm lý “người khác phải tránh mình”, xem đường sá như tài sản riêng: muốn dừng thì dừng, muốn sang đường thì sang, cần bóp còi thì cứ bóp, bất kể có làm người khác giật mình, khó chịu hay gặp nguy hiểm. Khi văn hóa giao thông chưa trở thành một nội dung giáo dục nghiêm túc - được dạy từ gốc, từ nếp nghĩ và thói quen thì kỹ năng lái xe dù tốt đến đâu cũng chỉ là vỏ bọc bên ngoài. Tay lái có thể giỏi, nhưng một cú bấm còi thiếu kiềm chế, một lần vượt ẩu, hay một mẩu thuốc lá quăng xuống đường vẫn có thể gây thương tích, thậm chí cướp đi tính mạng của người vô tội.

Nói cách khác, chúng ta đang cố cải thiện phần “ngọn” bằng sa hình, trong khi gốc rễ lại nằm ở việc xây dựng một nền văn hóa giao thông văn minh, tôn trọng nhau và hiểu rằng mỗi hành vi nhỏ trên đường đều có thể tạo ra hệ quả lớn.

Vì sao văn hóa giao thông quan trọng hơn kỹ thuật?

Ở nhiều quốc gia phát triển, việc học lái xe không chỉ đơn thuần là học điều khiển một cỗ máy. Họ đào tạo con người trở thành một phần có trách nhiệm của hệ sinh thái giao thông.

Nội dung các khóa học được thiết kế theo hướng nhân văn và thực tế hơn: học viên được phân tích những vụ tai nạn có thật, xem lại hình ảnh từ camera hành trình để hiểu nguyên nhân sâu xa; được chiếu những đoạn video mô phỏng tình huống nguy hiểm - nơi chỉ một phút nóng giận hay vài giây phân tâm có thể dẫn đến thương vong. Học viên còn phải tham gia thảo luận trách nhiệm pháp lý và đạo đức của người cầm lái, hiểu rằng mỗi quyết định trên đường đều gắn liền với sinh mạng của người khác.

Không chỉ vậy, họ được dạy cách kiểm soát cảm xúc khi tham gia giao thông: làm gì khi bị tài xế khác chèn ép, khi gặp ùn tắc, khi có người vượt ẩu, hoặc khi bản thân đang mệt mỏi và dễ cáu gắt. Những quốc gia này nhấn mạnh rằng lái xe không phải là “quyền”, mà là “nghĩa vụ” - nghĩa vụ bảo vệ bản thân và tôn trọng những người cùng chia sẻ con đường.

Trong khi đó, ở Việt Nam, phần lớn chương trình đào tạo hiện vẫn xoay quanh sa hình và kỹ năng cơ bản. Học viên thuộc bài, nhớ mẹo, tập đi đúng vòng, dừng đúng điểm và vượt đúng sa hình. Tất cả được dồn vào mục tiêu duy nhất: vượt qua kỳ thi sát hạch.

Chúng ta yêu cầu thí sinh nhớ từng động tác nhỏ, nhưng lại không yêu cầu họ dừng lại để suy nghĩ một câu hỏi lớn hơn nhiều: Hành vi của mình có thể gây nguy hiểm cho ai? Hậu quả sẽ như thế nào? Và trách nhiệm đạo đức của một người cầm lái nằm ở đâu?

Không có gì khó hiểu khi có những người lái xe rất tốt, xử lý tình huống kỹ thuật rất nhanh nhạy, nhưng ứng xử lại rất kém. Họ có thể đánh lái chuẩn xác, dừng xe mượt mà, lui chuồng như tài xế chuyên nghiệp nhưng lại nóng nảy, dễ gây hấn, thích tranh đường, sẵn sàng bấm còi liên tục, hoặc hút thuốc rồi ném tàn ra đường. Những hành vi ấy không đến từ thiếu kỹ năng mà từ thiếu văn hóa.

Một xã hội văn minh không thể được đo bằng số lượng ô tô bán ra mỗi năm, hay độ rộng của những đại lộ mới làm. Văn minh được đo bằng cách người tham gia giao thông đối xử với nhau: họ có nhường đường cho người đi bộ không? Họ có kiên nhẫn chờ vài giây ở đèn đỏ? Họ có tôn trọng tính mạng của người khác - kể cả người xa lạ - như tôn trọng chính gia đình họ?

Kỹ thuật lái xe có thể học trong vài tháng. Nhưng văn hóa lái xe phải được xây dựng từ nhận thức, thói quen và sự tử tế - những điều chỉ có thể hình thành khi việc dạy văn hóa được đặt đúng vị trí: quan trọng hơn kỹ thuật và quan trọng hơn bất kỳ bài thi sa hình nào.

Theo Dantri.vn