Khi vua Gia Long lên ngôi năm 1802, thủ phủ Phú Xuân bị triệt giải, khu đất này trở thành nơi ở cho các hoàng tử. Đến năm 1839, vua Minh Mạng cho xây dựng chùa Giác Hoàng - ngôi chùa từng được vua Thiệu Trị xếp vào danh sách 20 thắng cảnh đẹp nhất đất thần kinh. Tuy nhiên, sau khi thực dân Pháp chiếm quyền, chùa Giác Hoàng bị triệt giải hoàn toàn để xây dựng Cơ mật viện (hoàn thành năm 1903), nơi bàn thảo chính sự giữa triều đình nhà Nguyễn và chính quyền bảo hộ Pháp.

Sau năm 1955, di tích này tiếp tục thay đổi công năng, từ văn phòng tư pháp, nơi xét xử các vụ án đến trụ sở của Ủy ban Quân quản và Tỉnh ủy tỉnh Thừa Thiên - Huế cũ. Từ năm 2000 đến nay, di tích được giao cho Trung tâm Bảo tồn Di tích cố đô Huế quản lý và sử dụng làm trụ sở làm việc.

Khác biệt với nhiều công trình cung đình truyền thống, Cơ mật viện mang đậm phong cách kiến trúc Tây Âu. Tòa nhà chính quy mô 2 tầng, với 3 gian hai chái. Điểm nhấn nổi bật là tầng trên có ba chữ "Cơ mật viện" được viết theo lối chữ triện đặt trang trọng trong ô tròn ở mặt trước, cùng hệ thống 5 cửa nguyệt môn mở ra không gian thoáng đãng. 

Tầng dưới của tòa nhà có 7 cửa nguyệt môn phía trước và 6 cửa nguyệt môn hai bên, tạo nên một diện mạo kiến trúc vừa bề thế vừa tinh tế. Bao quanh Viện là vòng tường gạch kiên cố với các cửa mở ra ba hướng.

Hiện nay, di tích cấp quốc gia này đang chuẩn bị cho một chương mới trong lịch sử của mình. Theo định hướng, khi Trung tâm Bảo tồn Di tích cố đô Huế chuyển sang trụ sở mới, Cơ mật viện sẽ được phát triển thành không gian sáng tạo di sản, văn hóa và nghệ thuật.

Trong tương lai gần, đây sẽ là trung tâm tiếp cận và tra cứu dữ liệu về triều Nguyễn, đồng thời là kho lưu trữ dữ liệu di sản số phục vụ nghiên cứu và học tập. Mô hình phát triển tại đây được xây dựng trên ba nguyên tắc chủ đạo: Phát huy giá trị di sản, kết nối sáng tạo và phục vụ cộng đồng.

Du khách đến đây không chỉ để tham quan mà còn được tham gia trải nghiệm các hoạt động đa dạng như trưng bày nghệ thuật, workshop, tour trải nghiệm, và các chương trình trình diễn theo mùa sẽ biến nơi đây thành một điểm đến hấp dẫn, đầy tương tác.

Đặc biệt, không gian này còn là nơi ươm tạo cho các nghệ sĩ và start-up văn hóa, tạo ra các sản phẩm như ấn phẩm thiết kế, quà lưu niệm và nội dung số. Doanh thu từ các hoạt động này sẽ được tái đầu tư cho công tác bảo tồn, tạo nên một vòng lặp kinh tế di sản bền vững. Ở giai đoạn đầu, không gian văn hóa sáng tạo này dự kiến sẽ mở cửa đón khách tham quan hoàn toàn miễn phí, hứa hẹn trở thành một điểm nhấn mới mẻ trong dòng chảy công nghiệp văn hóa của Huế.

Theo Thanh Niên