30 năm giữ nghề làm đũa thốt nốt

Đũa thốt nốt thành phẩm được đóng gói giản dị, sử dụng “thương hiệu” chung là đặc sản An Giang.

Hình ảnh cây thốt nốt quen thuộc đã gắn liền với đời sống người dân vùng Bảy Núi và còn được xem là “cây kinh tế” thiên nhiên giúp bà con khai thác nhiều nguồn lợi sinh sống.

Ngoài nghề làm đường thốt nốt, người dân nơi đây phát triển nghề làm bánh, khai thác trái để bán, gỗ làm mỹ nghệ. Thân cây thốt nốt còn được tận dụng làm đũa, tăng thêm giá trị và nguồn thu nhập cho các hộ dân.

Chúng tôi ghé thăm cơ sở sản xuất đũa của ông A, tiếng máy cắt chói tai cùng với cái nắng trưa gay gắt càng nhân lên sự vất vả, thoang thoảng mùi bụi gỗ pha lẫn mồ hôi. Năm nay đã 78 tuổi, ông Trần Văn A vẫn cặm cụi bên chiếc bàn bào thân thuộc.

Đôi tay khéo léo của ông biến khúc gỗ thô ráp thành những đôi đũa láng bóng, đều tăm tắp. Nghề nào cũng có lúc thăng trầm, việc làm đũa của ông A cũng vậy, nhưng chưa bao giờ ông nghĩ đến chuyện bỏ nghề, dù thời đại công nghiệp có sự cạnh tranh của đũa nhựa, đũa gỗ sơn phủ bóng bẩy.

Ông quý cái nghề này, bởi cây thốt nốt đã nuôi sống hàng trăm hộ dân, ngay cả đôi đũa ông làm ra cũng đặt vấn đề sức khỏe người tiêu dùng lên hàng đầu. Sự bền bỉ của thân thốt nốt kết tinh qua hàng chục năm cùng nước màu đen bóng là giá trị cuối cùng cây thốt nốt phục vụ cho đời sống con người mà không cần loại hóa chất tạo màu nào khác thay thế.

Ông Trần Văn A gắn bó với nghề làm đũa thốt nốt hơn 30 năm.

Ngược về mấy chục năm trước, ông A kể, giữa lúc hai vợ chồng trăn trở vì công việc không ổn định. Trong lần đến thăm người thân ở Bến Tre, thấy cháu làm ra những chiếc đũa bằng máy vừa đẹp, vừa an toàn bằng thân cây dừa, ông bèn nghĩ cây thốt nốt có thể làm ra sản phẩm tương tự. Trở về, ông chính thức làm đũa thốt nốt đem bán, qua năm tháng cái nghề gắn bó với ông, rồi tiếp tục truyền lại cho con trai là ông Trần Hải Sơn (42 tuổi).

Kỳ công làm ra đôi đũa thốt nốt là phải chọn được loại gỗ chất lượng tốt. Người dân chỉ khai thác những cây thốt nốt già khoảng 50 đến 70 năm tuổi, đa số chúng lão rồi chết hoặc không còn cho trái. Thân cây chỉ chọn lấy phần lõi bên trong, có độ cứng, đặc, màu nâu sậm đến đen tuyền để đảm bảo không bị mọt, không bị ẩm mốc trong quá trình sử dụng.

So với trước đây, quy trình làm đũa hiện nay đã nhẹ phần vất vả cho người thợ khá nhiều. Từ công đoạn xẻ phôi đến tạo hình, chuyển từ vót tay sang máy móc hiện đại đã giúp giải quyết bài toán năng suất, đảm bảo độ tinh xảo và đồng nhất cho thành phẩm. Những chiếc đũa sau khi tiện vẫn còn thô và xơ gỗ, người thợ đem chà nhám và đánh bóng kỹ lưỡng là hoàn thành.

Giá trị của đũa thốt nốt nằm ở chỗ nguyên liệu hoàn toàn tự nhiên, không cần sơn PU hay hóa chất. Lượng dầu sẵn có trong thớ gỗ già kết hợp với kỹ thuật đánh bóng chuyên dụng giúp đôi đũa bóng mượt.

Trước khi đóng gói, người thợ kiểm tra chất lượng của từng chiếc đũa về độ thẳng và vân gỗ. Với đặc tính an toàn và khả năng “lên nước” dùng càng lâu càng bóng đã tạo nên đẳng cấp khác biệt của đũa thốt nốt so với các loại đũa phủ sơn trên thị trường.

Đũa làm từ thân cây thốt nốt có màu và vân gỗ tự nhiên rất đẹp.

Tuy đũa thốt nốt sở hữu ưu thế về độ an toàn và giá trị bản địa nhưng trên thị trường có phần lép vế so với đũa công nghiệp. Chu kỳ tái tạo nguyên liệu kéo dài hàng chục năm gây khó khăn trong việc đáp ứng quy mô sản xuất hàng loạt hay tiêu chuẩn đồng bộ.

Một phần đũa thốt nốt vẫn chưa định vị được thương hiệu, khó vươn mình trở thành hàng tiêu dùng phổ thông. Nghề làm đũa phụ thuộc khá nhiều vào thời tiết, những ngày mưa không phơi được gỗ nên việc sản xuất bị trì trệ.

Theo ông A, giá tiền của đũa thốt nốt được phân biệt qua lõi cây, cùng một cây thốt nốt nhưng một loại được làm từ ngoài da của cây, loại kế da và loại còn lại nằm bên trong, càng sâu vào trong thì càng trắng, phần bên ngoài màu đen.

Theo đó, đũa thốt nốt có 3 giá bán: 15.000 đồng, 20.000 đồng, 30.000 đồng, khách chuộng nhất là loại 20.000đồng/gói (10 đôi), mua lẻ từ 100 - 200 đôi, mua sỉ 3.000 - 5.000 đôi.

Đũa thành phẩm luôn được ông A trưng bày sẵn tại nhà, phục vụ khách hành hương ghé mua. Nhờ chất lượng, khách hàng truyền tai nhau ủng hộ, nhiều năm qua cơ sở nhỏ của ông A có đầu ra tương đối ổn định. Ông rất tự hào về sản phẩm của mình vì phục vụ người tiêu dùng an toàn cho sức khỏe.

Trời đã ngã chiều, tiếng máy cũng dần ngớt, ông A phủi lớp bụi gỗ bám trên áo rồi gom những bó đũa thành phẩm xếp ngay ngắn. Với ông, những đôi đũa thốt nốt không đơn thuần là vật dụng trong bữa cơm mà còn là kết tinh của nắng và gió, cái tâm của người thợ gửi gắm vào nghề.

Bài, ảnh: NHƯ HUỲNH