Cuộc chuyển đổi lịch sử hộ kinh doanh lên doanh nghiệp

Hàng triệu hộ kinh doanh "lên đời"

Một trong những mục tiêu của Nghị quyết 68-NQ/TW về kinh tế tư nhân là đến năm 2030, phấn đấu có 2 triệu doanh nghiệp hoạt động trong nền kinh tế, 20 doanh nghiệp/1.000 dân; ít nhất có 20 doanh nghiệp lớn tham gia chuỗi giá trị toàn cầu. Đến năm 2045, phấn đấu có ít nhất 3 triệu doanh nghiệp hoạt động trong nền kinh tế, đóng góp khoảng 60% GDP. Để thực hiện mục tiêu này, Nghị quyết yêu cầu hỗ trợ thực chất, hiệu quả doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ và hộ kinh doanh.

Cụ thể, rà soát, hoàn thiện khung khổ pháp lý về kinh doanh cá thể; thu hẹp tối đa sự chênh lệch, tạo mọi điều kiện thuận lợi về tổ chức quản trị và chế độ tài chính, kế toán. Đẩy mạnh số hóa, minh bạch hóa, đơn giản hóa, dễ tuân thủ, dễ thực hiện đối với chế độ kế toán, thuế, bảo hiểm... Đồng thời, xóa bỏ hình thức thuế khoán đối với hộ kinh doanh chậm nhất trong năm 2026.

Theo TS Nguyễn Ngọc Tú - giảng viên Trường Đại học Kinh doanh và công nghệ Hà Nội, việc chuyển hộ kinh doanh thành doanh nghiệp đã được đề cập từ những năm 1990 nhưng đến nay vẫn chưa thể thực hiện được.

Đơn cử, luật Doanh nghiệp năm 1999 quy định: "Chính phủ hướng dẫn và tạo điều kiện thuận lợi để hộ kinh doanh cá thể có quy mô lớn đang hoạt động theo Nghị định số 66/HĐBT ngày 2.3.1992 chuyển thành doanh nghiệp, đăng ký kinh doanh và hoạt động theo quy định". Đến luật Doanh nghiệp 2005 và năm 2014 nâng cao tính cưỡng chế của việc chính thức hóa bằng quy định hộ kinh doanh sử dụng thường xuyên từ 10 lao động trở lên phải đăng ký thành lập doanh nghiệp nhưng cũng không ăn thua.

Những năm sau này, quy định của luật có thay đổi, cũng đưa ra các chính sách ưu đãi cho việc chuyển đổi nhưng thực tế triển khai còn hạn chế. Thậm chí đã có những quy định bắt buộc hoặc khuyến khích nhưng số lượng hộ kinh doanh chuyển thành doanh nghiệp không nhiều. Trong cả giai đoạn 2018 - 2020, cả nước chỉ có 1.875 doanh nghiệp thành lập trên cơ sở chuyển đổi từ hộ kinh doanh. Thế nhưng với những hỗ trợ tổng thể lần này, ông Nguyễn Ngọc Tú tin rằng, số lượng doanh nghiệp tư nhân sẽ tăng trưởng nhanh chóng.

Đồng quan điểm rằng công cuộc chuyển đổi lần này sẽ hiệu quả và thành công, luật sư Đỗ Ngọc Anh, Phó viện trưởng Viện Khoa học pháp lý và phát triển doanh nghiệp (Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam), phân tích Nghị quyết 68 đảm bảo khung pháp lý rõ ràng và bình đẳng nhằm tạo điều kiện thuận lợi về tổ chức quản trị, chế độ tài chính và kế toán để khuyến khích hộ kinh doanh lên đời thành doanh nghiệp. Điều này giúp hạn chế rủi ro pháp lý và tranh chấp, điều mà các hộ kinh doanh rất ngại. Nghị quyết cũng yêu cầu đẩy mạnh số hóa, minh bạch hóa và đơn giản hóa chế độ kế toán, thuế, bảo hiểm, nhằm giảm ít nhất 30% thời gian xử lý thủ tục và chi phí tuân thủ pháp luật.

Một điểm nổi bật là xóa bỏ hình thức thuế khoán đối với hộ kinh doanh chậm nhất vào năm 2026, thay vào đó áp dụng các biện pháp hỗ trợ để chuyển đổi dễ dàng hơn. Đặc biệt, về ưu đãi thuế, doanh nghiệp nhỏ và vừa, bao gồm cả những đơn vị chuyển đổi từ hộ kinh doanh, sẽ được miễn lệ phí môn bài và miễn thuế thu nhập doanh nghiệp trong 3 năm đầu thành lập. Ngoài ra, Nhà nước sẽ cung cấp miễn phí các nền tảng số, phần mềm kế toán dùng chung, dịch vụ tư vấn pháp lý, đào tạo về quản trị doanh nghiệp, kế toán, thuế, nhân sự và pháp luật, đặc biệt ưu tiên cho doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ và hộ kinh doanh.

Đồng thời, Nghị quyết thúc đẩy mở rộng khả năng tiếp cận vốn và thị trường cũng như đẩy mạnh chiến lược tài chính toàn diện quốc gia, với các chính sách tín dụng ưu tiên, quỹ bảo lãnh tín dụng và mô hình đồng tài trợ.

Tập trung hỗ trợ hộ kinh doanh chuyển đổi, đặc biệt các nhóm yếu thế như thanh niên, phụ nữ, đồng bào dân tộc thiểu số. Doanh nghiệp có thể vay vốn từ ngân hàng, phát hành trái phiếu, kêu gọi vốn đầu tư, ký kết hợp đồng với đối tác lớn, tham gia đấu thầu… Đây là những cơ hội mà hộ kinh doanh khó đạt được.

Trao "hộ chiếu mới" cho hộ kinh doanh

Luật sư Trần Xoa nhận xét: Chưa bao giờ có những chính sách tổng thể cho một cuộc chuyển đổi lớn như vậy trong lịch sử kinh tế Việt Nam. Ông tâm đắc với ý kiến của Hội đồng Tư vấn chính sách trong buổi làm việc với Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính trong tháng 9: "Hộ kinh doanh là một trụ cột không thể thiếu của nền kinh tế, đóng góp gần 25% GDP, tạo việc làm cho hàng triệu lao động, mang lại sự linh hoạt và năng động cho nền kinh tế, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng địa phương, đồng thời giúp bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống. Do vậy, mọi sự thay đổi hướng đến khu vực này đòi hỏi phải có sự thận trọng, kiên nhẫn, bền bỉ, từng bước, bắt đầu từ nâng cao nhận thức, tiếp đó là hỗ trợ thực chất, hiệu quả cả về cơ sở vật chất lẫn quy trình, với mục đích cuối cùng là hướng đến sự hài lòng và tự nguyện tuân thủ của người dân...".

Luật sư Trần Xoa nhận định, cùng với sự hỗ trợ từ chính sách, kỹ thuật, người kinh doanh thấy được lợi ích khi lên mô hình doanh nghiệp thì tốc độ khởi nghiệp cũng như chuyển đổi lên doanh nghiệp của các hộ kinh doanh sẽ tăng tốc nhanh chóng lên 2 triệu hay 3 triệu doanh nghiệp trong thời gian tới. "Trong một môi trường kinh doanh xanh - sạch, người mua và người bán sử dụng hóa đơn, minh bạch hóa nguồn hàng hóa dịch vụ thì việc thành lập doanh nghiệp là sự lựa chọn tất yếu. Lực lượng này sẽ đóng góp lớn hơn cho sự phát triển kinh tế trong giai đoạn tới, bước vào kỷ nguyên mới", luật sư Trần Xoa nhấn mạnh.

Luật sư Đỗ Ngọc Anh nhận xét, chuyển đổi từ hộ kinh doanh lên doanh nghiệp là một hành trình vừa đầy thách thức nhưng cũng đầy triển vọng. Nhiều quốc gia trên thế giới đã thành công trong việc khuyến khích cá nhân kinh doanh (tương tự hộ kinh doanh tại Việt Nam) chuyển đổi thành doanh nghiệp chính thức nhờ khung pháp lý đơn giản, thủ tục nhanh chóng và ưu đãi hấp dẫn.

"Những biện pháp mà Nghị quyết đề ra không chỉ giảm gánh nặng mà còn tạo động lực kinh tế thực sự, giúp hộ kinh doanh mở rộng quy mô, nâng cao uy tín. Nghị quyết không đơn thuần kêu gọi, mà tạo nền tảng pháp lý, chính sách và môi trường để hộ kinh doanh mạnh dạn "nâng cấp" lên doanh nghiệp. Từ đó góp phần minh bạch hóa nền kinh tế và tăng thu ngân sách nhà nước. Chuyển đổi từ hộ kinh doanh lên doanh nghiệp là một hành trình vừa đầy thách thức, vừa đầy triển vọng. Nghị quyết 68-NQ/TW đã mở ra một thời cơ vàng, không chỉ trao cho hộ kinh doanh một tấm "hộ chiếu pháp lý" mới, mà còn cung cấp công cụ, cơ chế và định hướng để họ bước vào sân chơi lớn hơn", luật sư Đỗ Ngọc Anh nói.

Đóng góp lớn cho kinh tế đất nước

Công cuộc chuyển đổi lịch sử này được đánh giá mang lại lợi ích thiết thực cho chính hộ kinh doanh cũng như đóng góp lớn cho kinh tế đất nước.

Thực tế nhiều hộ kinh doanh có doanh thu hàng chục, hàng trăm tỉ đồng mỗi năm nhưng chỉ thực hiện nghĩa vụ thuế khoán rất thấp. Đó là lý do vì sao có hơn 5 triệu hộ kinh doanh nhưng số thuế nộp vào ngân sách chỉ khoảng 1,5 - 2% tổng thu ngân sách. Việc bỏ thuế khoán không chỉ giúp số thu ngân sách của khối doanh nghiệp tư nhân tăng lên mà người tiêu dùng cũng được bảo vệ khi mua hàng hóa có xuất xứ rõ ràng, môi trường đầu tư minh bạch, bình đẳng.

"Bối cảnh chuyển đổi hộ kinh doanh hiện nay hoàn toàn khác 30 năm trước. Với tốc độ chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ thì việc tuân thủ các quy định về hóa đơn chứng từ tiến đến rõ ràng, minh bạch về tài chính sẽ thuận tiện, đơn giản hơn. Chưa kể, ngoài việc được hưởng những chính sách ưu đãi hơn về chính sách thuế, khi chuyển lên doanh nghiệp thì hộ kinh doanh còn có thể huy động, tiếp cận vốn trên thị trường. Vị thế của người kinh doanh khi chuyển đổi lên doanh nghiệp cũng được nâng cao hơn", TS Nguyễn Ngọc Tú giải thích rõ hơn về tính khả thi của công cuộc chuyển đổi hiện nay.

Cục Thuế (Bộ Tài chính) cũng đánh giá: Việc chuyển đổi từ hộ kinh doanh sang mô hình doanh nghiệp là sự thay đổi về quy mô đồng thời mở ra nhiều cơ hội mới về pháp lý, tài chính và thị trường. Đây là thời điểm để nhiều hộ kinh doanh tận dụng các chính sách hỗ trợ của Nhà nước, cũng như tạo bước tiến vững chắc cho chặng đường phát triển lâu dài. Các lợi ích khi chuyển đổi từ hộ kinh doanh sang doanh nghiệp không chỉ là ưu đãi về thuế và lệ phí. Chuyển đổi sang mô hình doanh nghiệp giúp hoạt động quản trị trở nên bài bản hơn với hệ thống tài chính, kế toán, nhân sự và quy trình vận hành rõ ràng. Điều này không chỉ giúp quản lý hiệu quả mà còn nâng cao năng lực cạnh tranh, đáp ứng các yêu cầu khắt khe của thị trường. 

Với hệ thống tài chính kế toán rõ ràng, việc tiếp cận nguồn vốn từ ngân hàng, quỹ đầu tư hoặc các chương trình hỗ trợ tài chính trở nên dễ dàng hơn nhờ hồ sơ pháp lý rõ ràng và khả năng chứng minh năng lực tài chính. Bởi các đối tác lớn cũng thường ưu tiên hợp tác với doanh nghiệp để đảm bảo sự minh bạch và an toàn trong giao dịch. Bên cạnh đó, việc có tư cách pháp nhân giúp hình ảnh và uy tín được nâng cao, tạo sự tin cậy khi làm việc với đối tác, khách hàng hay cơ quan quản lý. Hơn nữa, theo Nghị quyết 68, Nghị quyết 198 và các chương trình khuyến khích doanh nghiệp phát triển, đơn vị mới thành lập có thể nhận hỗ trợ về cải tiến công nghệ, chuyển đổi số, nghiên cứu khoa học và phát triển sản phẩm mới. Đây là điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp nhanh chóng bắt kịp xu hướng và nâng cao giá trị sản phẩm, dịch vụ.

Có thể khẳng định, công cuộc chuyển đổi lịch sử lần này đã hội tụ đầy đủ điều kiện cần và đủ để Việt Nam có thêm hàng triệu doanh nghiệp.