Hiểu đúng để sử dụng đúng
Trước hết, điều quan trọng nhất là HS phải hiểu đúng bản chất của AI. Các chuyên gia công nghệ cho rằng AI không phải là "thầy giáo ảo" toàn năng, càng không phải "cỗ máy làm bài hộ", mà chỉ là một công cụ thông minh được lập trình để hỗ trợ con người trong tư duy, tra cứu và sáng tạo. Khi HS nhận thức rõ điều này, các em sẽ biết cách đặt AI vào vị trí phù hợp như một "người bạn đồng hành trong học tập" chứ không phải "người thay thế mình".
Các công cụ trợ lý ảo gần gũi của AI hiện nay như ChatGPT, Gemini hay Copilot... có thể giúp HS tóm tắt văn bản, gợi ý ý tưởng, sửa lỗi ngữ pháp, hay hỗ trợ viết mã lập trình... là các tiềm năng to lớn của công nghệ này. Tuy nhiên, HS cần nhớ rằng AI vẫn có sai sót, cho nên cần kiểm chứng thông tin từ nhiều nguồn tin cậy khác nhau.
Học sinh cần được hướng dẫn cách sử dụng công nghệ phù hợp. ẢNH: NGỌC DƯƠNG
Tôi từng thấy AI trả lời nhầm kiến thức tác phẩm từ của Tú Xương sang Nguyễn Khuyến. Thực tế cho thấy, nếu sử dụng đúng cách, AI sẽ giúp quá trình học của trò trở nên chủ động, nhanh chóng và sáng tạo hơn nhiều.
Chính "tác giả AI" cho HS những lời khuyên về cách ứng dụng AI vào hoạt động học tập như sau: Dùng để tìm hiểu kiến thức, HS có thể nhờ AI giải thích khái niệm khó, tóm tắt nội dung bài học, hoặc so sánh các quan điểm khác nhau về một vấn đề. Rèn kỹ năng viết và trình bày, nhờ AI gợi ý cách xây dựng dàn ý, cách diễn đạt, hoặc giúp HS học hỏi phong cách viết đa dạng. Với việc học ngoại ngữ, AI giúp luyện hội thoại, sửa lỗi ngữ pháp, dịch thuật và mở rộng vốn từ. Về việc ôn tập, kiểm tra, AI có thể giúp tạo bộ câu hỏi trắc nghiệm, thẻ từ (flashcard), hoặc mô phỏng đề thi để HS tự luyện. Riêng về tư duy phản biện, học trò có thể đối thoại với AI, phân tích các câu trả lời của nó, tìm ra điểm hợp lý và thiếu sót, từ đó mà phát triển năng lực đánh giá và tư duy logic.
Một HS lớp 11 trong tiết thảo luận tiết học "nói và nghe" môn ngữ văn mới đây mà tôi giảng dạy, cho biết: "Điều quan trọng là các bạn phải thấy rằng mình "học với AI" chứ không "học thay bằng AI". Mỗi khi sử dụng công cụ này, chúng ta cần tự đặt câu hỏi "AI giúp mình hiểu rõ hơn điều gì?", "Mình có thể cải thiện câu trả lời này như thế nào?", "Nếu không dùng AI, mình sẽ làm ra sao?"... Chỉ khi biết suy nghĩ như vậy, các bạn mới thật sự làm chủ công nghệ AI".
Đối với học sinh, việc sử dụng AI một cách hiệu quả, có đạo đức là một nhiệm vụ quan trọng. ẢNH: NHẬT THỊNH
Một năng lực quan trọng của HS khi dùng AI là biết cách đặt câu hỏi thông minh, đây là kỹ năng "prompt engineering" (gọi nôm na là kỹ thuật gợi hỏi). HS cần đặt câu hỏi cụ thể, rõ ràng và có định hướng. Ví dụ, với môn văn, thay vì hỏi "Giải thích bài thơ Tràng giang" (Huy Cận), thì các em nên hỏi: "Phân tích hình ảnh sông nước trong bài thơ Tràng giang theo cảm hứng lãng mạn của Thơ mới". Câu hỏi càng cụ thể, AI càng dễ hiểu mục tiêu và cho kết quả phù hợp.
Ngoài ra, HS nên trao đổi nhiều lượt với AI khi đặt câu hỏi, nhận phản hồi, chỉnh lại, rồi hỏi tiếp, tương tự một cuộc đối thoại học thuật. Cách học này không chỉ giúp HS hiểu sâu vấn đề mà còn rèn khả năng giao tiếp, diễn đạt và tư duy hệ thống.
Đạo đức và an toàn khi dùng AI
Một nam sinh lớp 11 chia sẻ suy nghĩ trong buổi thảo luận: "AI mang lại nhiều lợi ích nhưng nó tiềm ẩn không ít rủi ro về đạo đức, bản quyền và bảo mật thông tin. Vì vậy các bạn cần đặc biệt chú trọng việc hình thành ý thức sử dụng có trách nhiệm".
Trong các buổi tập huấn cho giáo viên về sử dụng AI tại TP.HCM đầu năm học này, các báo cáo viên đã đưa ra nhiều lời khuyến cáo về nguyên tắc khi sử dụng AI, có thể dùng để khuyên HS.
Thứ nhất là không gian lận, không được dùng AI để làm bài hộ, nộp bài mà không hiểu nội dung, vì như thế là tự đánh mất cơ hội tự học và dễ vi phạm quy chế thi cử.
Thứ hai, cần tôn trọng bản quyền. Khi sử dụng ý tưởng, đoạn văn hay hình ảnh do AI tạo ra, HS nên ghi chú nguồn rõ ràng, tránh coi đó là sản phẩm cá nhân.
Thứ ba, giữ bí mật cá nhân, không cung cấp thông tin riêng như họ tên, trường học, địa chỉ hoặc hình ảnh cho các trang web lạ, vì có thể bị khai thác dữ liệu.
Thứ tư, kiểm chứng thông tin khi dùng. Không tin tuyệt đối vào mọi câu trả lời của AI, cần đối chiếu với sách giáo khoa, bài giảng và tài liệu học thuật uy tín.
|
Vai trò của nhà trường, giáo viên Nhà trường có thể tổ chức chuyên đề giáo dục đạo đức số, trong đó HS được học về quyền riêng tư, bản quyền sáng tạo và trách nhiệm công dân trong không gian mạng. Đây là nền tảng để các em trở thành người sử dụng AI thông minh và có văn hóa. Cần chủ động tổ chức giáo dục HS về kỹ năng sử dụng AI; xây dựng bộ quy tắc ứng xử với công nghệ; đồng thời tạo môi trường học tập mở, nơi thầy và trò cùng khám phá công nghệ mới. Khi nhà trường coi AI là bạn đồng hành thay vì đối thủ, việc dạy và học sẽ trở nên sinh động, hấp dẫn và hiệu quả hơn nhiều. AI đang mở ra cánh cửa mới cho giáo dục hiện đại, giúp mỗi HS có thể học theo cách riêng của mình. Tuy nhiên, điều quyết định vẫn là con người, nếu nhà trường, thầy cô biết hướng dẫn, học trò biết sử dụng, thì AI sẽ là một công cụ hữu ích. |
Đọc nhiều
