Kinh tế lifestyle thúc đẩy người trẻ chọn nghề phù hợp cách sống

Không còn chọn nghề để sống, mà để sống theo cách họ muốn

Tôi đang dạy hai lớp trực tuyến, một lớp cấp chứng chỉ biên phiên dịch, và một lớp cấp chứng chỉ giảng dạy tiếng Anh của hai trường đại học ở TP. Hồ Chí Minh. 

Ban đầu, tôi nghĩ học viên sẽ chủ yếu là giáo viên tiếng Anh. Nhưng lớp học hóa ra lại rất đa dạng: Có kỹ thuật viên nha khoa, dược khoa, hướng dẫn viên du lịch tiếng Tây Ban Nha, doanh nhân, người dịch sách. 

Họ đến từ những nghề không liên quan đến nhau, nhưng gặp nhau trong một khát vọng chung: mong muốn chuyển nghề để theo đuổi một phong cách sống và mô hình làm việc mới, phù hợp hơn với giá trị và khát vọng cá nhân trong thời đại biến động.

Câu chuyện của lớp học phản chiếu một chuyển động lớn hơn đang diễn ra tại TP. Hồ Chí Minh và trên toàn thế giới: nghề nghiệp không còn chỉ là "cái cần làm để sống", mà ngày càng trở thành "cách sống mà mỗi người muốn lựa chọn".

Con trai tôi, đang học thiết kế đồ họa tại New Zealand, có một môn bắt buộc tên là Freelancing. Môn học không dạy chuyên môn, mà dạy cách tồn tại trong thị trường lao động mới: cách tìm việc, xây dựng thương hiệu cá nhân, đàm phán hợp đồng, làm việc từ xa và hiểu quyền lợi của người làm nghề tự do. 

Nhìn từ bên ngoài, đây có vẻ là một môn phụ. Nhưng thực ra nó trang bị cho sinh viên một tư duy nghề nghiệp hoàn toàn mới: tư duy của một người có thể làm nhiều nghề, sống nhiều cuộc đời nghề nghiệp khác nhau và tự chủ trong việc thiết kế tương lai của mình.

Những tín hiệu đó phù hợp với các khảo sát toàn cầu. Theo báo cáo Future of Jobs 2023 của Diễn đàn Kinh tế thế giới, hơn 23% lực lượng lao động toàn cầu, tương đương hơn 1 tỉ người, sẽ phải đổi nghề vào năm 2030 do tác động của tự động hóa, AI và biến động kinh tế. 

Tại Mỹ, người lao động trung bình trải qua 12 công việc trong đời; chỉ từ 2018 đến 2023 đã có 40-50% đổi việc, và khoảng 1/4 chuyển sang lĩnh vực hoàn toàn mới. Điều này cho thấy người lao động đang dịch chuyển liên tục giữa nhiều sự nghiệp, không phải do bấp bênh, mà do họ muốn sống theo cách phù hợp với phong cách sống của mình hơn.

Xu hướng này đặc biệt rõ ở TP. Hồ Chí Minh, thành phố trẻ, năng động và giàu tinh thần thử nghiệm nhất cả nước. 

Ở các lớp học trực tuyến mà tôi đang dẫn dắt, nhiều học viên chia sẻ rằng họ muốn làm một nghề "hợp với cuộc sống họ mong muốn", chứ không phải nghề "ổn định nhất". Có người muốn có thời gian cho gia đình; có người muốn được làm việc sáng tạo thay vì gò bó giờ hành chính; có người sẵn sàng rời bỏ công việc ổn định chỉ để theo đuổi một lĩnh vực họ thực sự yêu thích. Điều đáng chú ý là rất nhiều trong số họ đến từ TP.HCM, nơi tinh thần tự do thử nghiệm nghề nghiệp và khát vọng sống khác đi đặc biệt mạnh.

Mô hình SkillsFuture

Tuy nhiên nhu cầu học lại và chuyển nghề của người trưởng thành đang tăng nhanh hơn khả năng đáp ứng của hệ thống giáo dục. Phần lớn chương trình đào tạo hiện nay ở Việt Nam vẫn được thiết kế cho người trẻ học toàn thời gian, ít phù hợp với người đang đi làm. 

Chương trình kéo dài, học phí cao, lịch học cố định, nội dung nặng lý thuyết trong khi người chuyển nghề lại cần những khóa học ngắn, linh hoạt, có thể học vào buổi tối hoặc cuối tuần, và tập trung vào kỹ năng thực hành. Điều này mở ra cơ hội lớn cho các cơ sở giáo dục tại TP.HCM nếu họ biết điều chỉnh cách thiết kế chương trình để đồng hành với thế hệ người học mới.

Một số quốc gia đã đi trước. Singapore với mô hình SkillsFuture cung cấp hàng nghìn khóa học mô đun và hỗ trợ đến 90% học phí cho người trên 40 tuổi, giúp họ dễ dàng đổi nghề và hòa nhập vào các ngành công nghiệp mới. 

Đức có mô hình dual education, kết hợp học lý thuyết tại trường với thực hành tại doanh nghiệp, vừa học vừa có thu nhập, giảm rủi ro cho người chuyển nghề. 

Ở Úc, Recognition of Prior Learning (RPL), công nhận kỹ năng và kinh nghiệm, giúp người lao động rút ngắn thời gian và chi phí học lại. Chính nhờ RPL, tôi từng được miễn trừ nhiều tín chỉ khi xin dạy tại một trường nghề thuộc hệ thống TAFE mà không cần học lại từ đầu. 

Những mô hình này cho thấy giáo dục hoàn toàn có thể trở thành động lực nâng đỡ người chuyển nghề nếu được thiết kế phù hợp.

Khi người lao động thay đổi nghề nghiệp, họ không chỉ thay đổi tương lai của bản thân mà còn góp phần định hình những phân khúc kinh tế mới. Những lựa chọn nghề nghiệp dựa trên phong cách sống tạo ra nhu cầu tiêu dùng mới, dịch vụ mới, không gian sáng tạo mới và góp phần định hình bản sắc đô thị của TP.HCM, thành phố đang hướng đến mục tiêu trở thành đô thị sáng tạo và đáng sống vào năm 2030. 

Có thể nói, những người đang học lại, chuyển nghề, làm tự do hay làm đa nghề chính là lực lượng tiên phong đang tạo ra "nền kinh tế phong cách sống" của thành phố.

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động không ngừng, chuyển nghề không còn là bước ngoặt bất đắc dĩ, mà là năng lực thích nghi của người lao động và là cơ hội phát triển của cả một đô thị. 

Nếu hệ thống giáo dục linh hoạt hơn, nếu kỹ năng được công nhận công bằng hơn, và nếu TP.HCM đầu tư đúng hướng vào các ngành sáng tạo, dịch vụ trải nghiệm và hệ sinh thái hỗ trợ freelancer, thì chuyển nghề sẽ không chỉ giúp từng cá nhân tiến lên mà còn tạo ra động lực tăng trưởng mới cho thành phố. 

Một đô thị đáng sống là nơi người ta không chỉ đến để tìm việc, mà là nơi mỗi người có thể tìm được phong cách sống của chính mình.