Nghiên cứu tôn giáo nội sinh từ tình yêu quê hương

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Võ Văn Thắng (thứ hai, từ trái sang) và Tiến sĩ Nguyễn Trung Hiếu nhận Giải thưởng khoa học Trần Văn Giàu về lĩnh vực lịch sử tư tưởng. Ảnh: ANH THƯ

Mỗi công trình khoa học đều cần có ngọn lửa tri thức để nghiên cứu. Với 2 tác giả, ngọn lửa đó đến từ lòng yêu quê hương An Giang và vùng đất Nam Bộ. Họ nhận ra Bửu Sơn Kỳ Hương và Tứ Ân Đạo Phật không chỉ là chuyện đạo mà còn là một “đặc sản” văn hóa, một mảnh đất nghiên cứu màu mỡ chưa được khai thác sâu. Có thể nói, đây không chỉ là giải thưởng cho một cuốn sách mà còn là sự tôn vinh cho tinh thần dấn thân vì khoa học, vì văn hóa địa phương.

Giải thưởng khoa học Trần Văn Giàu là giải thưởng uy tín ở Việt Nam tại Nam Bộ. Để “thai nghén” cuốn sách dày 673 trang này, nhóm tác giả phải trải qua một hành trình dài hơn 2 năm ròng rã, gần gũi cùng tín đồ. Ông Nguyễn Trung Hiếu kể lại, họ đã phải đi điền dã không dưới 100 lần, từ việc tham dự lễ cúng giữa đêm khuya đến việc làm quen, gây dựng lòng tin với những người dân hiền lành nhưng dè dặt. Có lúc, vì cố gắng đi dự lễ mà suýt lạc đường, nhưng những gian nan ấy lại minh chứng cho tinh thần quyết tâm không bỏ lỡ một chi tiết lịch sử nào.

“Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy tôn giáo Bửu Sơn Kỳ Hương và Tứ Ân Đạo Phật là một “đặc sản”, một hướng nghiên cứu mới còn nhiều mảnh đất để khai thác. Do vậy, tôi và cộng sự đã dành nhiều tâm sức nghiên cứu và phải trải qua rất nhiều khó khăn mới hoàn thành được công trình. Hơn hết, đồng bằng sông Cửu Long là nơi tồn tại nhiều tôn giáo nội sinh, với quá trình giao lưu, tiếp biến văn hóa khu vực, thế giới rất dễ như hiện nay, xuất hiện các tôn giáo mới, ảnh hưởng đến an ninh, trật tự xã hội. Trước bối cảnh đó, việc nghiên cứu về Bửu Sơn Kỳ Hương và Tứ Ân Đạo Phật góp phần quan trọng bảo vệ giá trị tôn giáo, làm rõ lằn ranh chính thống và phi chính thống”, ông Võ Văn Thắng nhấn mạnh.

Nhờ tinh thần dấn thân ấy, nhóm tác giả đã có những khám phá vô cùng quý giá. Lần đầu tiên, giới khoa học được nghiên cứu chuyên sâu về Tứ Ân Đạo Phật - một tôn giáo gần như vô danh đối với nhiều người, được sáng lập năm 1947 và có khoảng 4.000 tín đồ, tập trung nhiều ở xã Lương An Trà (cũ), nay là xã Vĩnh Gia.

Ông Nguyễn Trung Hiếu chia sẻ: “Quá trình đi thực tế, chúng tôi cố gắng tham dự đầy đủ các lễ cúng, ghé thăm chùa, tịnh thất, đến việc phỏng vấn sâu những tín đồ lớn tuổi và am hiểu đạo. Khó khăn lớn nhất ban đầu là tiếp cận và xây dựng lòng tin. Nhiều tín đồ không cung cấp thông tin đầy đủ, thậm chí e ngại. Tuy nhiên, bằng niềm đam mê và sự kiên trì, chúng tôi đã vượt qua rào cản này để thu thập tư liệu”.

Công trình đã tạo ra sự đột phá khi đưa ra cái nhìn hệ thống, sâu sắc về đạo Bửu Sơn Kỳ Hương qua nhiều giai đoạn và đồng thời cung cấp kiến thức mới về Tứ Ân Đạo Phật. Có thể nói, công trình đã lấp đầy những khoảng trống mà nhiều học giả trước đây còn bỏ ngỏ, đem lại một cái nhìn trọn vẹn về văn hóa tín ngưỡng Nam Bộ. Đây chính là “sản phẩm” đặc thù mang đậm bản sắc của người miền Tây.

Điểm mạnh của công trình nằm ở phương pháp so sánh liên tục giữa Bửu Sơn Kỳ Hương (tôn giáo gốc) và Tứ Ân Đạo Phật (tôn giáo kế thừa), từ đó lý giải được nhiều vấn đề mà các nhà nghiên cứu trước đây còn bế tắc. Đặc biệt, nhóm tác giả giải mã được ý nghĩa đích thực của Trần Điều (tấm vải đỏ dùng trong thờ phụng) - một biểu tượng chung của nhiều đạo Phật tại gia ở Nam Bộ. Các lý giải cũ thường cho rằng Trần Điều chỉ mang ý nghĩa văn học (Nhiễu điều phủ lấy giá gương...) hoặc liên quan đến phong trào kháng chiến. Tuy nhiên, qua đối thoại với tín đồ am hiểu đạo và nghiên cứu kinh điển Phật giáo, nhóm đã kết luận: Trần Điều là biểu tượng của Phật A Di Đà và phép tu Tịnh Độ.

Giải thưởng khoa học Trần Văn Giàu là sự ghi nhận lớn cho tâm huyết và công sức của ông Võ Văn Thắng và ông Nguyễn Trung Hiếu. “Mong muốn lớn nhất của chúng tôi không chỉ ở giải thưởng mà hy vọng công trình sẽ góp phần bảo tồn và phát huy giá trị của các tôn giáo nội sinh, giữ gìn những nét văn hóa đẹp đẽ của con người và vùng đất Tây Nam Bộ cho hôm nay và mai sau”, ông Võ Văn Thắng bày tỏ.

PHƯƠNG LAN