Thực hành Then được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới

Thầy Then thực hiện nghi lễ cúng Then. (Ảnh: Báo Ảnh Việt Nam/TTXVN)

Theo thông tin từ Cục Di sản Văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), di sản Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam đã chính thức được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Quyết định này được đưa ra vào hồi 15 giờ 23 phút (giờ địa phương) ngày 12/12, tức 3 giờ 23 phút (giờ Việt Nam) ngày 13/12 tại Phiên họp Ủy ban Liên Chính phủ về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể lần thứ 14 của UNESCO diễn ra tại thủ đô Bogotá, Cộng hòa Colombia.

Nghị quyết số 14.COM.b.42 Ủy ban liên Chính phủ Công ước 2003 đã thông qua nghị quyết ghi danh hồ sơ Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam (gọi tắt là Thực hành Then) vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại cùng với 41 hồ sơ của các quốc gia khác (36 hồ sơ vào Danh sách di sản phi vật thể đại diện của nhân loại và 5 hồ sơ vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp).

Việc UNESCO vinh danh di sản Thực hành Then đã góp phần mở rộng sự hiện diện của Việt Nam trên bản đồ di sản văn hóa phi vật thể của thế giới và là thành quả của một quá trình chuẩn bị công phu trong và ngoài nước bao gồm việc xây dựng hồ sơ của cộng đồng, chính quyền các địa phương có di sản với sự chỉ đạo tích cực, hiệu quả của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch và sự hỗ trợ hiệu quả của Ủy ban Quốc gia và Ban Thư ký UNESCO Việt Nam, Phái đoàn Thường trực Việt Nam bên cạnh tổ chức UNESCO trong việc đề xuất, lựa chọn ý tưởng, hoàn thiện hồ sơ. Các hoạt động trao đổi và cung cấp thông tin tới các nước thành viên Ủy ban liên Chính phủ Công ước 2003 để các nước này hiểu rõ hơn về giá trị và ủng hộ hồ sơ Thực hành Then đóng một vai trò quan trọng dẫn đến kết quả hồ sơ này được ghi danh.

Với việc vinh danh của UNESCO, di sản Thực hành Then sẽ được bảo tồn và phát huy giá trị rộng rãi hơn trong đời sống văn hóa, tín ngưỡng của cộng đồng người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam, nâng cao lòng tự hào của chính quyền và người dân địa phương đối với giá trị văn hóa truyền thống của mình, góp phần khẳng định sự đa dạng, giá trị và bản sắc của văn hóa Việt Nam và làm giàu thêm cho kho tàng văn hóa chung của nhân loại.

Thực hành nghi lễ không thể thiếu

Đại diện Cục Di sản Văn hóa cho biết, Then là một thực hành nghi lễ không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam.

Theo quan niệm dân gian, “Then” có nghĩa là “Thiên” (Trời) và được coi là điệu hát của thần tiên truyền lại. Thông qua những quan niệm về Mường Trời (nơi cư ngụ của các thần linh), Mường Đất (nơi cư ngụ của con người), Mường Nước (nơi cư ngụ của Long Vương... người Tày, Nùng, Thái giải thích về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên cũng như bày tỏ ước vọng về chỗ dựa tinh thần, tạo dựng niềm tin để vượt qua những khó khăn, trở ngại trong cuộc sống.

Trong đời sống của người Tày, Nùng, Thái cổ, thực hành Then xuất hiện ở những sự kiện trọng đại như lễ cầu an, cầu mùa, gọi hồn…

Bên cạnh đó, Then còn được nhìn nhận như một loại hình diễn xướng dân gian, tích hợp nhiều bộ môn nghệ thuật từ văn học, âm nhạc, múa tới hội họa và trình diễn…. Người hát Then trong những dịp lễ, Tết là người đại diện cho cộng đồng giao tiếp với thần linh, cầu cho mùa màng tươi tốt, đời sống ấm no, hạnh phúc. Nhạc cụ chính sử dụng trong hát Then là đàn tính.

Then được trao truyền bằng hình thức truyền khẩu khi thực hành nghi lễ Then, thể hiện sự kế tục giữa các thế hệ. Di sản này của người Tày, Nùng, Thái tập trung chủ yếu ở các tỉnh vùng Đông Bắc (Bắc Giang, Bắc Kạn, Cao Bằng, Hà Giang, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Thái Nguyên, Tuyên Quang) và vùng Tây Bắc (Điện Biên, Lai Châu, Lào Cai)...

Đoàn Việt Nam tham dự hội nghị. (Ảnh: Phạm Cao Quý)

Tiêu chí vinh danh

Đại diện Cục Di sản Văn hóa cho biết, Hồ sơ đề cử Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam đã đáp ứng các tiêu chí quan trọng để đăng ký vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Theo Ủy ban Liên Chính phủ về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, Thực hành Then ở Việt Nam tạo thành một phần cơ bản trong đời sống tinh thần của người Tày, Nùng, Thái, phản ánh mối quan hệ giữa con người, thế giới tự nhiên và vũ trụ. Nghi lễ Then thể hiện bản sắc văn hóa của các dân tộc này, từ phong tục đến nhạc cụ, múa và âm nhạc. Then góp phần giáo dục đạo đức, lối sống nhân đạo và bảo vệ các phong tục và truyền thống văn hóa ở Việt Nam.

“Việc ghi danh nghi lễ Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam sẽ làm nổi bật sự đóng góp của di sản trong việc giữ gìn bản sắc dân tộc và củng cố tình đoàn kết giữa các dân tộc khác nhau,” báo cáo chỉ rõ.

Ngoài ra, một trong những tiêu chí quan trọng khác là sức sống của di sản được đảm bảo bởi các cá nhân, gia đình hoặc cộng đồng. Từ năm 2001, Chính phủ đầu tư kinh phí từ các Chương trình quốc gia về văn hóa để bảo vệ di sản văn hóa của các cộng đồng dân tộc Việt Nam, trong đó có nghi lễ Then.

Cụ thể, các cơ quan chức năng đã ban hành các văn bản quy phạm pháp luật và hướng dẫn để bảo vệ và phát huy giá trị của di sản văn hóa phi vật thể; triển khai các hoạt động nhận diện, kiểm kê và tư liệu hóa; nghệ nhân dân gian truyền dạy kiến thức bằng cách kết hợp đưa hát Then và tính tẩu vào chương trình giảng dạy ở trường... Các cộng đồng và nghệ nhân đã tích cực tham gia vào việc lập kế hoạch, đề xuất các biện pháp bảo vệ di sản.

Bên cạnh đó, các nghệ nhân dân gian và các cộng đồng liên quan đã tích cực tham gia vào tất cả các giai đoạn chuẩn bị hồ sơ đề cử thông qua các cuộc họp, hội thảo, hội nghị và tập huấn.

Tại Việt Nam, di sản Then của 11 tỉnh lần lượt được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia kể từ năm 2012 và thường xuyên được kiểm kê, cập nhật.

“Việc UNESCO ghi danh Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại khẳng định bản sắc văn hóa phong phú của dân tộc Việt Nam, sự gắn kết cộng đồng, đề cao tôn trọng đa dạng văn hóa, khuyến khích đối thoại giữa các cá nhân, các cộng đồng và các dân tộc khác nhau vì sự khoan dung, tình yêu và lòng bác ái đúng theo tôn chỉ và mục tiêu của Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO,” Cục trưởng Cục Di sản Văn hóa Lê Thu Hiền khẳng định.

Thực hành Then là di sản văn hóa phi vật thể thứ 13 của Việt Nam được UNESCO vinh danh. Trước đó, các di sản của Việt Nam đã được ghi danh gồm Nhã nhạc, Âm nhạc cung đình Việt Nam (năm 2008); Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên (2008); Dân ca quan họ Bắc Ninh (2009); Hội Gióng ở đền Phù Đổng và Đền Sóc (2010); Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ (2012); Nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ (2013); Dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh (2014); Nghi lễ và trò chơi kéo co (2015, di sản đa quốc gia gồm Việt Nam, Hàn Quốc, Philippines, Campuchia); Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt (2016); Nghệ thuật Bài Chòi Trung bộ Việt Nam, Hát xoan Phú Thọ được ghi danh trong danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại và Ca Trù được ghi danh trong Danh sách các di sản phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp (2009). Các di sản này đã góp phần làm giàu bản sắc các dân tộc anh em trên đất nước Việt Nam, nâng cao vị trí, ảnh hưởng văn hóa của Việt Nam trên quốc tế và đóng góp vào phát triển bền vững của các địa phương có di sản./.

Theo PHƯƠNG MAI (Vietnam+)