ĐẦU NGUỒN SÔNG MEKONG CHẢY VÀO ĐẤT VIỆT - DẤU ẤN MỘT VÙNG ĐẤT - Bài 1: Hai xã biên giới, một dòng chảy sinh kế Mekong

Vĩnh Xương nằm ở đầu nguồn sông Tiền, Khánh Bình tựa lưng vào sông Hậu xuôi dòng về miền Tây Nam Bộ. 2 xã ở 2 nhánh sông khác nhau nhưng cùng chia sẻ nhịp sống đầu nguồn, nơi con nước mở lối mưu sinh, từ giăng lưới ven sông đến mở rộng giao thương qua cửa khẩu.

Sinh kế bên dòng sông

Buổi sớm mùa lũ, sương còn lãng đãng trên mặt sông Tiền, ông Nguyễn Văn Thành (58 tuổi), ngụ ấp 2, xã Vĩnh Xương, ngồi trên chiếc xuồng máy nhỏ bạc màu sơn, chậm rãi thả từng vòng lưới xuống dòng nước đục ngầu phù sa. Chiếc xuồng khẽ lắc theo con sóng, phía xa là tiếng máy sà lan vọng lại từ hướng Cửa khẩu quốc tế Vĩnh Xương. Một bên là nhịp mưu sinh theo con nước, một bên là dòng thương mại sôi động, 2 gam màu hòa vào tạo nên bức tranh đặc trưng của xã đầu nguồn sông Tiền.

Người dân xã Khánh Bình mưu sinh trên sông Bình Di. Ảnh: Trọng Tín

Gần 40 năm gắn bó với nghề giăng lưới, với ông Thành, mực nước lên xuống mỗi mùa không chỉ là quy luật tự nhiên mà còn quyết định cả “nồi cơm” của gia đình. Mắt không rời mặt sông, thỉnh thoảng ông đưa tay quệt mồ hôi mặn nơi khóe miệng: “Lũ mà về trễ là lo lắm! Nước không lên thì cá ít, lúa cũng dễ mất mùa”. Chưa dứt câu, ông Thành bất chợt nhoài người kéo mạnh tay lưới. Chừng 10 con cá lăng mắc lưới, quẫy nước loang loáng dưới nắng sớm. “Mỗi ngày, tôi di chuyển hơn 30km dọc sông để thả lưới. Dãi nắng, dầm mưa quen rồi! Nghề sông nước không làm giàu nhưng đủ nuôi cả nhà 5 miệng ăn, cho con cái ăn học đàng hoàng, không phải bỏ xứ đi làm xa”, ông cười, bàn tay chai sần thoăn thoắt gỡ từng mắt lưới. Chiếc xuồng máy của ông Thành nhỏ dần phía ngoài sông sâu, hòa vào nhịp con nước xuôi về hạ nguồn.

Cách đó không xa, những chiếc ghe chở du khách tham quan du lịch sông Tiền lần lượt cập bến. Anh Trần Văn Tuấn, ngụ ấp Vĩnh Thạnh B, lúi húi lau lại hàng ghế, tay áo còn vương mùi nắng. “Tui chạy đò tự do, ai thuê thì chạy. Bình quân mỗi ngày cũng kiếm được 400.000 - 500.000 đồng, hôm nào khách đông thì được hơn 1 triệu đồng”, anh Tuấn nói giọng rổn rảng. Những chiếc ghe nhỏ, những con người như anh Tuấn đang góp vào nhịp sống mới nhộn nhịp ven bờ sông Tiền, nơi sinh kế truyền thống và kinh tế dịch vụ đan xen, mở thêm hướng mưu sinh cho vùng biên này.

Theo chính quyền và người dân Vĩnh Xương, vị trí đầu nguồn tạo cho xã lợi thế đặc biệt. Nông nghiệp, thủy sản, thương mại biên mậu và cả du lịch cộng đồng đều thuận theo con nước lớn, ròng. Từ bao đời, người dân nơi đây dựng nhà, canh tác, đánh bắt, buôn bán nhỏ dựa vào dòng sông, mang theo ký ức, niềm tin và khát vọng vươn lên. Trong câu chuyện mưu sinh, họ vẫn tự hào nhắc về thời sông nước trù phú, như lời sách xưa mô tả: “Cá tôm dày đặc dưới sông, chỉ cần mang vợt ra xúc. Hoa, trái lủng lẳng khắp vườn, chỉ cần giơ tay là hái”.

Ngày nay, Vĩnh Xương sở hữu cả cửa khẩu quốc tế đường bộ lẫn đường sông. Mỗi ngày, hàng trăm lượt tàu hàng qua lại, kết nối giao thương nhộn nhịp giữa Việt Nam và Vương quốc Campuchia. Giá trị kim ngạch xuất khẩu qua Cửa khẩu quốc tế Vĩnh Xương đạt khoảng 1 tỷ USD/năm. Toàn xã có hơn 300 lồng bè nuôi cá tra, cá basa, cung ứng cho các nhà máy chế biến xuất khẩu ở Châu Đốc, Tân Châu. Ông Bùi Thái Hoàng - Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Vĩnh Xương cho biết: “Vĩnh Xương giữ vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế biên mậu và đảm bảo an ninh biên giới quốc gia. Chúng tôi đang khai thác thế mạnh vùng đầu nguồn để kết nối đồng bằng sông Cửu Long với tiểu vùng Mekong mở rộng”.

Khánh Bình - nơi bốn dòng văn hóa hòa vào nhịp sông

Rời Vĩnh Xương, chúng tôi xuôi về Khánh Bình. Mùa nước nổi, sông Hậu dâng cao dẫn nước vào khắp rạch, mương đầy ắp. Nước mang phù sa, tôm cá và cả nhịp sống đặc trưng miền châu thổ. Trên chiếc ghe nhỏ, anh Lâm Văn Hùng và vợ là chị Phạm Thị Bích đang gỡ lưới. Vợ chồng sống nhờ nghề đánh bắt cá từ sông Hậu và các kênh, rạch lân cận. “Cá sông này thịt chắc, ngon. Ngoài bán ở chợ, tôi còn thu mua cá của bà còn chở đi bán tận TP. Cần Thơ, Cà Mau để tăng thu nhập”, anh Hùng vừa nói vừa thoăn thoắt gỡ cá khỏi lưới. Với họ, sống cùng sông là mưu sinh nhưng cũng là giữ nghề truyền thống của cha ông.

Xuôi thêm một đoạn, búng Bình Thiên hiện ra như tấm gương lớn soi bóng mây trời. Người dân gọi nơi đây là “hồ nước trời” - báu vật thiên nhiên của Khánh Bình. Bao quanh búng là bè cá, ruộng lúa và những xóm Chăm ven sông. Ngày nay, búng Bình Thiên trở thành điểm du lịch sinh thái nổi tiếng, thu hút du khách đến trải nghiệm đời sống sông nước, văn hóa bản địa. Ông Lý Văn Nhãn, ngụ ấp Bình Di khá tự hào nói: “Nước búng xanh quanh năm, mùa lũ tôm cá nhiều, khách tới ai cũng muốn xuống ghe dạo một vòng”.

Nhưng điều làm nên bản sắc Khánh Bình không chỉ là cảnh sắc mà còn là đời sống cộng đồng của 4 dân tộc Kinh, Chăm, Khmer, Hoa. Người Kinh và đồng bào Khmer sản xuất nông nghiệp, buôn bán. Đồng bào Chăm sống ven sông, đánh bắt cá, dệt thổ cẩm. Người Hoa mở tiệm buôn, làm nghề thủ công. Dù tín ngưỡng và phong tục khác nhau nhưng họ vẫn hòa chung nhịp sống miền sông nước, cùng lao động, vượt khó, đoàn kết. Người dân nơi đây thường nói: “Sông có đôi bờ mà tấm lòng 4 dân tộc anh em thì một”.

Giữa những mái nhà ven sông Bình Di, nơi tiếng kinh chiều vang nhẹ trong gió, ông Kaly - Phó Giáo cả thánh đường Al - Mukarramah chậm rãi chia sẻ: “Bà con ở đây sống đoàn kết lắm! Người Kinh, Chăm, Khmer, Hoa coi nhau như anh em. Được Đảng, Nhà nước quan tâm, đời sống người dân ngày càng ổn định”.

Từ nông nghiệp đến kinh tế biên mậu

Dọc những tuyến đường ven sông Hậu, nhiều vườn xoài keo xanh mướt nối dài. Nhờ đất phù sa và nguồn nước ngọt, xoài keo Khánh Bình có vị giòn, ngọt đặc trưng. Chúng tôi ghé thăm Hợp tác xã Nông nghiệp Long Bình, một mô hình sản xuất xoài keo lớn nhất xã, có sản phẩm đạt OCOP 3 sao. Ông Huỳnh Thanh Minh, Giám đốc Hợp tác xã Nông nghiệp Long Bình cho biết: “Nông dân không còn làm ăn riêng lẻ nữa mà liên kết để có đầu ra ổn định. Đây là hướng đi bền vững cho vùng biên”.

Những vườn xoài trĩu trái là minh chứng rõ nét cho định hướng phát triển nông nghiệp sạch gắn với kinh tế cửa khẩu của xã Khánh Bình. Tổng diện tích canh tác của xã hiện khoảng 1.088ha, trong đó hơn 1.000ha cây ăn trái, chủ yếu là xoài keo. Năm 2025, xoài keo Khánh Bình xuất khẩu sang Thái Lan và Malaysia, từng bước xây dựng thương hiệu nông sản chủ lực.

Cũng giống như Vĩnh Xương, không chỉ dựa vào nông nghiệp, Khánh Bình còn tận dụng lợi thế cửa khẩu để phát triển kinh tế biên mậu. Cửa khẩu quốc gia Khánh Bình kết nối trực tiếp tỉnh Kandal (Vương quốc Campuchia), mỗi ngày có hàng trăm lượt phương tiện qua lại, tạo nên nhịp sống sôi động vùng biên. Khu kinh tế cửa khẩu có 7 doanh nghiệp, tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu hơn 150 triệu USD/năm. Ông Tạ Văn Khương - Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Khánh Bình cho biết, địa phương đang tập trung phát huy thế mạnh nông nghiệp gắn với cửa khẩu, mở rộng liên kết thị trường, hướng đến phát triển bền vững.

Chiều xuống, ánh nắng nhạt dần trên sông Tiền và sông Hậu. Những chiếc ghe thu lưới, tiếng máy sà lan xa dần về phía cửa khẩu. Nhịp sống nơi đầu nguồn chậm lại trong sự yên bình của vùng biên giới. Ở nơi dòng Mekong mở lối vào đất Việt, người dân Vĩnh Xương và Khánh Bình vẫn ngày ngày bám sông, bám đất, vun đắp sinh kế và gìn giữ biên cương, bền bỉ như chính dòng nước xuôi về hạ nguồn không ngừng nghỉ.

MINH HIỂN - TÚ LY - TRỌNG TÍN

(Còn tiếp)