Giữ lửa nghề rèn

Vang bóng một thời

Mới 8 giờ, ông Hận đã nhễ nhại mồ hôi, khi vừa hoàn thành chiếc dao chặt khóm được hàng xóm đặt hàng. Quệt vội giọt mồ hôi trên trán, ông đưa con dao lên ngắm kỹ từng chi tiết như cách ông làm suốt gần 40 năm qua. Ông Hận cho biết, nghề rèn truyền thống thịnh nhất vào những năm sau giải phóng đến thập niên 2000. Bởi người dân khẩn hoang, làm nông nghiệp… trong khi thời đó chưa có máy móc nhiều nên nhu cầu về phảng, dao, búa, cuốc, lưỡi hái… lớn. Thậm chí, đến mùa vụ, lò rèn của cha ông làm đến mấy ngàn lưỡi hái mà không đủ bán. Nhiều gia đình ăn nên làm ra và nổi tiếng từ nghề rèn này. 

Ông Đỗ Văn Hận miệt mài giữ lửa nghề rèn. Ảnh: PHẠM HIẾU

“Ngày trước, chắc nghề rèn kiếm được khá lắm chú ha?”, tôi hỏi. Như được gợi về một thời hoàng kim, ông Hận liên tục kể về nghề rèn đầy tự hào. Nào là để làm ra cây phảng hay con dao, 2 người thợ rèn phải dùng 2 cái búa 1 lớn, 1 nhỏ đập liên tiếp vào phôi sắt, thép nung, tạo hình làm nguội, chỉnh sửa, đập tiếp, trui, mài… có khi mất nửa ngày mới có sản phẩm tốt nhưng bù lại nghề rèn thu nhập khá.

Trong lúc trò chuyện, ông Hận gắp thêm miếng phôi thép được làm nóng trước đó đưa vào chiếc máy dập để tán. Miếng thép dài, đỏ rực nhưng chỉ với vài động tác nghiêng qua, nghiêng lại từ bàn tay của người thợ lành nghề, chúng mau chóng định hình thành con dao yếm đen ngòm… “Để trở thành thợ rèn cái, thợ rèn phải học 16 năm gồm 4 năm học thổi lửa bằng tay, 4 năm thợ đập, 4 năm thợ gọt và cuối cùng là 4 năm thợ đàn. Bởi vậy, nghề rèn thường chỉ có cha truyền con nối chứ ít ai theo học nghề này”, ông Hận nói.

Ông nói, lúc nhỏ hay ra lò rèn của cha xem cha và các chú rèn rồi phá phách dụng cụ, bị cha đánh hoài nhưng ông không sợ mà còn thích thú khám phá hơn. “Nghề rèn có sẵn trong máu vậy nên có bị la tôi cũng quyết ra lò rèn phá bằng được. Đến năm 11 tuổi, cha cho tôi “nhập môn”, đến nay tôi có gần 40 năm tuổi nghề”, ông Hận nói.

Theo ông Hận, hồi trước ở xứ U Minh Thượng, lò rèn nhiều, ngoài lò rèn trên bờ còn có lò rèn di động trên sông bằng ghe lớn. Còn nay, nông nghiệp phần lớn được cơ giới hóa, thậm chí các loại dao, búa ngày càng nhiều chủng loại, sản phẩm phần nhiều được rèn nguội nên giá rẻ hơn, từ đó thu nhập của nghề rèn truyền thống không được như trước, nhiều người giải nghệ. “Ở U Minh Thượng chỉ còn 3 lò rèn”, ông Hận nói.

Miệt mài giữ lửa

Ở xã U Minh Thượng, ông Đỗ Văn Tưởng, ngụ ấp Minh Kiên là người có thâm niên vẫn duy trì nghề rèn. Dù ngoài tuổi “thất thập cổ lai hy” nhưng lò rèn của ông ngày ngày vẫn đỏ lửa. Ông Tưởng nói nghề rèn truyền thống giờ không còn nhộn nhịp như trước, song mỗi ngày lò rèn ông vẫn vang tiếng búa, tiếng đe đều đều như cách để giữ nghề mà ông đã gắn bó gần như cả cuộc đời.

Ông Tưởng vừa là cha vừa là thầy của ông Hận với nghề rèn truyền thống. Thỉnh thoảng, ông Hận khuyên cha giải nghệ vì tuổi đã cao nhưng ông chỉ nhận lại lời hồi đáp ngắn gọn: “Chừng nào tao không cầm nổi búa tao mới nghỉ”.

Câu chuyện với những “nghệ nhân” đang rôm rả, ông Tưởng chùng xuống có phần tiếc nuối: “Tôi có thằng Hận nối nghiệp nhưng thế hệ sau thì không biết thế nào”. Nói rồi, ông Tưởng đi về hướng lò rèn, cầm lưỡi búa của ông hàng xóm gửi hôm qua để trui lại cho vào mẻ lửa đang cháy. Lưỡi búa đỏ dần, ông Tưởng gắp ra đưa vào máy dập cân chỉnh lưỡi búa rồi nhúng vào thùng nước, cuối cùng là đưa lên máy mài làm tóe lên những vệt hoa lửa dài đỏ rực trông điệu nghệ vô cùng. Tất cả hoàn thành nhanh gọn trong hơn 10 phút. “Giờ nghề rèn làm khỏe lắm, những công đoạn nặng nhọc nhất là đập búa tạ, thổi lửa được máy làm nên tôi vẫn còn làm được chứ giải nghệ thì nhớ nghề lắm”, ông Tưởng nói. 

Tuy nhiên, cha con ông Tưởng nhìn nhận, nghề rèn vốn vất vả, môi trường làm việc nóng bức, tiếp xúc với khói than, tiếng ồn nhiều nên không phải ai cũng muốn gắn bó. “Thế hệ cha con tôi thì “máu nghề” ăn sâu vào tâm thức nên cứ thế say mê với nghề, với nghiệp. Bữa rồi, con út tôi có nói khi trưởng thành sẽ nối nghiệp nhưng giờ nó còn đang học cấp 2 chưa biết sẽ thế nào. Đành hữu duyên vậy”, ông Hận đau đáu, ánh mắt nhìn xa xăm…

PHẠM HIẾU