Chưa bao giờ thông tin lại nhiều như hôm nay, nhưng chưa bao giờ sự thật lại dễ bị che lấp, nhấn chìm đến thế. Mỗi ngày, trên mạng xã hội, hàng trăm ngàn status, hình ảnh, video được tung ra và trong đó không ít là sản phẩm được nhào nặn để gây giật gân, đánh trúng tâm lý hoài nghi, sợ hãi, phẫn nộ. Tin giả không cần kiểm chứng nhưng vẫn cứ được chia sẻ, lan truyền với tốc độ chóng mặt. Sự thật, ngược lại, đi chậm, đi muộn và đôi khi... đi một mình.
Người ta vẫn hay nói: “Cái kim trong bọc lâu ngày cũng lòi ra”. Nhưng trong thời đại số, có khi “cái kim giả” lại được tô vẽ khéo léo hơn “cái kim thật” và cái lòi ra đầu tiên lại là điều người ta muốn tin, chứ không phải điều đúng. Tin giả không cần đúng, nó chỉ cần nhanh, hấp dẫn, đánh vào sự mất kiên nhẫn trong tâm lý con người hiện đại.
Chúng ta đã thấy điều đó trong nhiều vụ việc, từ các “thuyết âm mưu” về tiêm vaccine đến những clip cắt ghép gây hiểu lầm về phát ngôn của lãnh đạo; từ tin đồn thất thiệt về doanh nghiệp, ngân hàng gây hoang mang dư luận, đến việc dựng chuyện về các vụ tiêu cực để hạ uy tín cá nhân, tổ chức... Có những tin giả đến nay vẫn còn người tin dù đã được phản bác công khai, bởi hiệu ứng đầu tiên nếu không được xử lý kịp thời sẽ đóng khung trong nhận thức người tiếp nhận, khiến sự thật sau đó trở thành... điều đến muộn.
Vậy, lỗi do đâu?
Một phần là do người làm ra tin giả, điều này là tất nhiên. Nhưng không chỉ có thế, lỗi còn ở hệ thống truyền thông chính thống chưa theo kịp. Có những vụ việc nóng, báo chí vào cuộc chậm hơn mạng xã hội vài giờ, thậm chí vài ngày. Có những cơ quan chức năng im lặng quá lâu trước dư luận, khiến tin giả “một mình một chợ”. Có những bộ phận tuyên truyền còn tư duy theo kiểu cũ, cứ nghĩ rằng “im lặng rồi chuyện sẽ lắng xuống”, “phản hồi sẽ khiến chuyện lớn hơn”... Nhưng trong thời đại này, im lặng không còn là vàng mà im lặng là tại cơ hội cho tin giả lên ngôi.
Và lỗi còn ở chính mỗi người dùng mạng xã hội. Không ít người chia sẻ mà không đọc, tin mà không kiểm, nghe mà không cần suy nghĩ. Họ nói “chỉ là chia sẻ cho biết” nhưng quên rằng mỗi cái click, mỗi cái like cũng là một “cú hích” cho thuật toán lan truyền. Mỗi cái share bừa cũng có thể là một lát dao cắt vào danh dự của người khác, là một giọt dầu đổ thêm vào nỗi hoang mang của cộng đồng. Trong Nghị quyết số 35 của Bộ Chính trị về bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng đã chỉ rõ: “Cần chủ động đấu tranh phản bác các thông tin xấu, độc, sai trái, thù địch trên không gian mạng”; nhưng để làm được điều đó, không thể chỉ chờ vào cơ quan chức năng.
Trách nhiệm thuộc về ai?
Là ở các cơ quan thông tin, tuyên truyền, đáng lý phải chủ động, nhanh nhạy, linh hoạt, đi trước một bước thay vì theo sau sự kiện. Cần có một đội ngũ cán bộ, nhân viên, cộng tác viên đủ mạnh để nắm bắt, phân tích, phản ứng nhanh, không để tin giả chiếm sóng. Nhưng không phải vấn đề gì, nội dung gì cũng phản bác ồn ào, nhưng nhất thiết phải có mặt kịp thời, có tiếng nói rõ ràng, có sự thật được dẫn dắt bằng lý lẽ.
Đối với những người làm báo, nhiệm vụ bắt buộc là phải đưa tin đúng, trúng, nhanh mà còn giữ cho sự thật có sức hấp dẫn, lôi cuốn người đọc, người nghe, người xem. Bởi nếu sự thật lại được kể bằng những dòng chữ quá khô khan, thiếu dẫn chứng xác thực, trong khi tin giả thì được gọt giũa câu chữ, tiêu đề, hình ảnh... để lôi kéo cảm xúc thì sự thật cũng không thể cạnh tranh tin giả. Người làm báo hôm nay không thể chỉ biết đúng mà phải biết đúng một cách thuyết phục, đúng một cách hấp dẫn.
Đối với các nền tảng mạng xã hội, doanh nghiệp công nghệ không thể để “thuật toán lan truyền” mặc sức ưu tiên tin giả chỉ vì nó gây nhiều tương tác. Đã đến lúc cần thể hiện trách nhiệm đối với xã hội rõ ràng hơn, cần cam kết kiểm duyệt mạnh tay hơn, đặc biệt là những nội dung có thể gây rối loạn thông tin, tổn thương cộng đồng.
Đối với mỗi công dân khi dùng mạng xã hội không chỉ bằng tay, mà phải sử dụng sự hiểu biết, bằng lý trí. Đừng biến mình thành người tiếp tay cho tin giả. Đừng lấy “quyền tự do thông tin” để bao biện cho sự vô trách nhiệm. Bác Hồ từng nói: “Làm báo là để phục vụ Nhân dân, làm cho dân hiểu, dân tin, dân theo”. Trong thời đại số, mỗi người sử dụng mạng xã hội cũng giống như người làm báo thu nhỏ và cũng cần có đạo đức thông tin giống như vậy.
Không ai có thể “bịt miệng” được tin giả nếu không làm cho sự thật trở nên mạnh mẽ hơn, đáng tin hơn và có mặt sớm hơn. Đừng để mãi phải đi sau, rồi lại buồn bã tự hỏi: Vì sao tin giả lại mạnh như thế? Câu trả lời không nằm ở đâu xa. Nó nằm trong cách chúng ta hành động, cần ngay từ bây giờ.
Đ.B
Đọc nhiều
