Hương chúc Bảy Núi

Trái chúc theo tiếng Khmer gọi là Kôt - Sôt, có nơi gọi tên là chanh thái, cùng họ với cây chanh, thân cao lớn rất nhiều gai. Điểm khác biệt độc đáo là trái chúc có vỏ ngoài sần sùi, lá thắt eo như hình số 8, nhất là mùi thơm nồng hơn cả chanh giấy. Trái chúc có vị chua thanh, the nhẹ, nước cốt dùng làm gia vị hoặc chế biến các món ăn rất ngon và hấp dẫn. Vì đặc điểm này, các món ăn đặc trưng của vùng Bảy Núi chỉ cần có sử dụng thành phần lá hoặc trái chúc đều được thực khách ưa chuộng.

Trước đây, cây chúc mọc tự nhiên trên rừng, số ít được trồng trong phum, sóc của đồng bào DTTS Khmer phục vụ nhu cầu ăn và làm thuốc. Cây cho trái quanh năm, rộ nhất là mùa mưa, số lượng nhiều được thu hoạch đem bán. Sức hút của du lịch đã giúp nhiều người khám phá ra trái chúc và tìm mua ngày càng nhiều. Từ đó, ngoài ở 2 địa phương miền núi, các huyện lân cận cũng phát triển mô hình trồng chúc, chủ yếu bán cây giống và lá. Còn những ai muốn sử dụng trái, nhất định phải đến vùng núi, bởi trái chúc ở đây sẽ có hương vị đậm đà rõ nét so với trồng ở nơi khác.

Trước sân nhà của anh Chau Si Tha (thị trấn Tri Tôn) có 2 cây chúc được 10 năm tuổi, đủ chia cho cả xóm cùng ăn. Anh Tha cho biết, tùy thổ nhưỡng, có cây trồng 5 năm đã có trái, có cây phải chờ lâu hơn. Cây chúc chịu hạn tốt, đa số cây sinh trưởng ở đất núi, phát triển khỏe, thậm chí chẳng cần chăm sóc. Hiện nay, để rút ngắn thời gian, nhiều người ưa loại cây này có thể mua cây giống được chiết cành sẽ mau ra trái hơn. Ở nơi tập trung đồng bào DTTS Khmer sinh sống, dọc đường thường có vài chiếc rổ nhỏ bày bán trái chúc, rau rừng, măng tầm vông… đều là thực phẩm tươi sạch “nhà trồng”.

Trong các phum, sóc của đồng bào DTTS Khmer, cây chúc không còn hiện hữu nhiều, có những cây vài chục năm tuổi, trái sum suê, tỏa cành tán rộng. Cây trưởng thành có thể cho lượng trái 30 - 40kg suốt những tháng mưa, giá bán từ 40.000 - 50.000 đồng/kg; lá chúc có giá bán thấp hơn một nửa. Vào mùa nghịch, trái chúc vẫn hút hàng, có thời điểm giá trên 100.000 đồng/kg. Tuy nhiên, đồng bào DTTS Khmer ít ai trồng chúc để bán mà chủ yếu sử dụng trong bữa ăn thường nhật.

Người sành về ẩm thực xứ núi sẽ không bỏ qua những món có hương vị của trái chúc làm điểm nhấn. Điển hình, món gà đốt lá chúc dậy mùi thơm hấp dẫn không lẫn với hương vị nào khác. Nhiều năm nay, kinh doanh món gà đốt thành công, chị Neang Thy (xã Châu Lăng, huyện Tri Tôn) tiết lộ, sức hấp dẫn của món này chính là lót lá chúc kèm sả thật nhiều trong nồi đốt, kèm theo mít hoặc sa-kê. Đặc biệt, nước chấm gà phải vắt thật nhiều chúc, pha với nước mắm, tỏi ớt giã nhuyễn, thêm đường… Dư vị chua cay, mặn ngọt và mùi thơm lôi cuốn kích thích cả khướu giác lẫn vị giác thực khách. Nếu chỉ ăn gà đốt với nước mắm pha thông thường, món ăn này xem như bị mất điểm. Một số quán khác xay thêm lá chúc, pha hỗn hợp muối ớt sền sệt, vừa đủ mặn để dung hòa phần thịt và gỏi trong combo gà đốt.

Vỏ của trái chúc chứa rất nhiều tinh dầu, khi ăn, người ta sẽ vắt ngược để lấy trọn phần nước cốt lẫn tinh dầu thơm, vừa ngon, vừa đậm vị mà không đắng. Hương thơm của chúc giúp khử mùi tanh của những món chứa độ đạm cao, như: Ếch, bò, nội tạng, gà… Nhờ đó, món cháo bò Tri Tôn mang phong vị riêng của núi rừng được điểm danh trong số món đặc sản mà du khách phương xa nhất định phải thưởng thức. Hay món ếch nướng, dù chế biến cầu kỳ nhiều nguyên liệu, song điểm nhấn vẫn là mùi lá chúc đặc trưng trộn trong phần thịt và nước cốt của trái ở nước chấm ăn kèm.

Do có hương thơm đặc trưng và vượt trội, ngoài sử dụng làm gia vị cho các món ăn, trái chúc hiện nay được nhiều người nghiên cứu chiết xuất tinh dầu, làm xà bông, dầu gội… Anh Huỳnh Văn Duyên (thị trấn Ba Chúc) trồng 2.000 cây chúc cung cấp lá và trái cho các mối mua số lượng lớn cả trong và ngoài tỉnh cũng với mục đích trên. Một số hộ kinh doanh quán ăn còn chế biến theo cách đơn giản là làm muối ớt với chúc rang khô, hút hàng quanh năm. Tùy điều kiện và cách làm, người dân có thêm nguồn thu nhập từ loại cây đặc hữu thân thuộc ở vùng núi.

MỸ HẠNH