Mùa cá ra sông

Người dân khai thác cá trên sông Tiền. Ảnh: THIỀU PHÚC

Thiên nhiên ban tặng

Từ bao đời nay, thiên nhiên luôn hào phóng với con người vùng châu thổ Cửu Long. Mỗi mùa nước nổi, phù sa theo dòng về vun đắp cho đồng ruộng, cá, tôm theo nước về đồng bằng nhiều vô kể, nuôi sống biết bao thế hệ. Người miền Tây gọi đó là lối sống thuận thiên, sống cùng lũ, cùng sông. “Lũ về mang theo phù sa, rửa sạch ruộng đồng, mùa sau đỡ tốn phân bón nên ai cũng mong nước về sớm. Mùa cá ra sông, coi vậy chớ vui lắm nghen. Cực thì có cực mà sống vui”, ông Nguyễn Văn Công (Tư Công), ngụ xã Vĩnh Xương chia sẻ.

Buổi sáng cuối tháng 10, sương còn giăng trên những vườn xoài keo nơi biên giới, con nước đầu nguồn rút dần để lộ bãi bồi loang loáng nắng. Dưới làn nước trong, từng đàn cá linh luồng mình qua rặng sậy. Trên sông, vài chiếc xuồng nhỏ chòng chành thả lưới, tiếng mái dầm khua nước nghe như nhịp thở của sông. Ông Tư Công kể: “Đầu mùa lũ, cá linh non được thương lái thu mua mang ra tận miền Bắc để tiêu thụ, giá có khi tới 200.000 đồng/kg. Cuối mùa, cá lớn hơn, giá vẫn 50.000 - 60.000 đồng/kg. Nhờ vậy mà người dân năm nào cũng có nguồn thu từ sông nước”.

An Giang, Đồng Tháp là 2 tỉnh đầu nguồn, mỗi mùa nước nổi lại rộn ràng như ngày hội. Nước rút chậm, cá theo dòng mà đi, người dân theo cá để đánh bắt mà sống. Người có đất thì canh tác, người không đất thì lên đồng, ra sông đặt dớn, cất vó, giăng lưới. Nhờ con nước ấy, bao gia đình có của ăn, của để, lo cho con cái học hành, đón tết đủ đầy.

Mùa nước nổi về cũng là mùa an vui. Cá tôm dồi dào, chợ quê thêm ấm áp. Nguồn sản vật phong phú làm nên bản sắc ẩm thực miền sông nước. Từ các loại cá mùa nước nổi như cá linh, cá chốt, cá trèn, cá lóc… nhiều địa phương tạo nên thương hiệu riêng: Mắm thái Châu Đốc nổi tiếng khắp vùng, sản phẩm OCOP từ cá linh (cá linh kho mía, cá linh sốt cà…) của Công ty Rau quả Thực phẩm An Giang vừa giữ hồn quê vừa nâng giá trị kinh tế.

Ông Bùi Thái Hoàng - Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Vĩnh Xương cho biết: “Mỗi mùa nước nổi, ở địa phương vui lắm. Các bến cá tấp nập ghe, xuồng. Người mua, kẻ bán rất đông. Cá được đánh bắt trên đồng rồi được tiểu thương mua chở đi bán khắp nơi”. Mùa cá ra sông, với người miền Tây nói chung, An Giang nói riêng, không chỉ là mùa làm ăn mà còn là lời hò hẹn của thiên nhiên, gợi nhắc sức sống bền bỉ và tình người sâu đậm bên dòng Mekong đầy nắng, đầy gió.

Sống thuận thiên

Chú Nguyễn Văn Lanh (Sáu Lanh), ngụ xã Tân An trải qua hơn 70 mùa nước nổi, vừa đan lọp cá lóc vừa nói: “Nước lũ chỉ làm khổ mình khi mình không hiểu nó. Biết sống với nó, nước đâu có đáng sợ con ơi”. Nghe chú nói, tôi thấy thấm thía. Ở đồng bằng này, người dân lớn lên từ sông nước, sống nhờ nước và chính nhờ hiểu nước mà họ giữ được cuộc sống bền vững giữa bao đổi thay.

Người miền Tây có cách “xem nước” rất riêng. Nhiều nông dân chỉ nhìn màu nước đã đoán được năm nay lũ lớn hay nhỏ. Nghe tiếng sóng vỗ bờ là biết cá nhiều hay ít; cảm hơi gió thổi mà biết trời sắp mưa. Với họ, dòng sông không chỉ là nơi mưu sinh mà là phần máu thịt của đời mình. Ông Trần Thanh Lâm (Tư Lâm), ngụ xã Châu Phong chia sẻ: “Sông cho cá, cho phù sa, cho cả sự sống”. Ở miền châu thổ này, nước có khi dâng, khi rút, nhưng lòng người vẫn hiền hòa, chịu thương, chịu khó, chắt chiu từng mùa lũ, giản dị mà bền bỉ như chính nhịp sống nơi đầu nguồn.

Chiều muộn, nắng nghiêng vàng óng trên mặt nước. Tiếng trẻ í ới gọi nhau, tiếng mái chèo khua nhịp, xen lẫn tiếng cười giòn giã của những người vừa trúng mẻ cá linh. Vùng đầu nguồn rộn ràng mà bình yên. Không nơi nào con người gần gũi với thiên nhiên như ở miền Tây, họ không chống lại, cũng chẳng chinh phục, chỉ sống cùng, hòa cùng.

Từ chủ trương sống chung với lũ, bà con An Giang, Đồng Tháp, Cà Mau đã học cách làm chủ mùa vụ. Nhiều hộ nuôi cá trên chân ruộng mùa nước nổi, hái bông điên điển, rau đồng để mưu sinh hoặc năng động làm du lịch trải nghiệm mùa nước nổi. Thiên nhiên và con người hòa vào nhau tạo nên bức tranh mộc mạc mà kiêu hãnh.

Mỗi khi con nước rút, sông để lại phù sa và phù sa để lại đời sống. Mùa cá ra sông là mùa của ký ức, nơi người ta nhớ về cha ông mình thuở khai hoang, mở đất, nhớ những mùa nước dâng mà lòng vẫn tin rằng “trời đất không phụ lòng người”. Mùa nước nổi giờ không còn dữ dội như trước nhưng người dân vẫn gìn giữ cách sống thuận thiên. Chính quyền địa phương khuyến khích phát triển sinh kế mùa nước nổi như đánh bắt cá tự nhiên, làm du lịch cộng đồng, chế biến khô cá, các món mắm truyền thống… vừa giúp bảo tồn văn hóa sông nước vừa nâng thu nhập cho người dân, để vùng đầu nguồn vẫn còn mãi những mùa no ấm.

MINH HIỂN